Раздзел 39 QUO VADIS? Г. Сенкевіч

Раздзел XXXIX

Урс чэрпаў ваду ў бачку і, цягнучы шнурам падвойныя амфары, ціха спяваў дзівосную лігійскую песню і радасна пазіраў на Лігію і Вініцыя, якія сярод кіпарысаў у садзе Лінуса выглядалі, як дзве статуэткі.Ціхуткі вецер не парушаў на іх адзення.На свет апускаўся залаты і ліловы змрок, і яны сярод спакою гэтага вечара размаўлялі, трымаючыся за рукі.

-          Ці нічога дрэннага не можа цябе напаткаць, Марк, за тое, што ты пакінуў Анцый без ведама імператара? – пыталася Лігія.

-          Не, мая дарагая, - адказваў Вініцый.- Імператар сказаў, што замкнецца на два дні з Тэрпнасам і будзе складаць новыя песні.Часта ен так робіць, і тады ні пра што іншае не хоча ведаць і памятаць. Зрэшты, што мне імператар, калі я побач з табой і пазіраю на цябе? Шмат я ўжо насумаваўся, а ў апошнія ночы не спаў. Неаднойчы, калі драмаў ад стомы, прачынаўся раптам з пачуццем, што над табой вісіць небяспека; часам мне снілася, што выкралі ў мяне коней, якія павінны былі мяне прывезці з Анцыя ў Рым і на якіх я прамінуў гэту дарогу так хутка, як ніколі ніводзін пасланец імператара.І больш ужо без цябе я не мог вытрымаць.Вельмі цябе кахаю, дарагая мая, найдаражэйшая мая!

-          Я ведала, што ты прыедзеш.Два разы Урс выбягаў на Карыны і пытаў пра цябе ў тваім доме.Лінус смяяўся з мяне і Урс таксама.

Але і было відаць, што спадзявалася яго ўбачыць, бо замест звычайнага цёмнага адзення яна была ў мяккай белай вопратцы, з прыгожых фалдаў якой яе рукі і галава былі нібы квітнеючыя першацветы з-пад снегу. Некалькі ружовых анемонаў аздаблялі яе валасы.

      Вініцый пацалаваў яе руку, пасля яны селі на каменнай лаве сярод дзікага вінаграду і кранаючыся адно аднаго плячыма маўчалі, пазіраючы на зоркі, апошнія водбліскі якіх адбіваліся ў іх вачах.

Паволі іх агарнула хараство вечара.

-          як тут ціха і які прыгожы свет!- сказаў Вініцый прыцішаным голасам.

-          Ноч надыходзіць вельмі цёплая Я адчуваю сябе вельмі шчаслівым, як ніколі ў жыцці.Скажы мне , Лігія, што гэта? Я ніколі не дапускаў, каб каханне магло быць такім. Я думаў, што гэта толькі агонь у крыві і жаданне, і цяпер толькі бачу, што можна кахаць кожнай кропляй крыві і кожным уздыхам і разам з гэтым адчуваць такі салодкі спакой і такі бязмежны, нібы ўжо супакоілі душу Сон і Смерць.Гэта для мяне штосьці новае.Я гляджу на гэты спакой дрэваў і мне здаецца, што ен ўва мне. Цяпер толькі я разумею, што можа быць шчасце, пра якое людзі дасюль не ведаюць. Цяпер толькі я разумею, чаму і ты, і Пампонія Грэцына такія заспакоеныя.Так!.. Гэта дае Хрыстос...

А яна ў гэту хвіліну паклала сваю прыгожую галаву на яго плячо і сказала:

-          Мой дарагі Марк...

І больш не магла гаварыць.Радасць, удзячнасць і пачуцце, што толькі цяпер можна ей кахаць, аднялі голас, а вочы напоўніліся слязьмі ўзрушэння.Вініцый абняў адной рукой яе дробную постаць, прытульваў яе з хвіліну да сябе, пасля чаго сказаў:

- Лігія! Няхай будзе блаславеная тая хвіліна, калі я ўпершыню пачуў Яго імя.

Яна ж ціха адккзала:

-          Я кахаю цябе, Марк...

-          Пасля чаго абое зноў змоўклі, бо не маглі знайсці слоў.На кіпарысавых верхавінах згасалі апошнія ліловыя водбліскі, і сад пачаў серабрыцца ад месяцовага святла.

Праз момант Вініцый загаварыў:

-          - Я ведаю, ледзь я ўвайшоў, як толькі пацалаваў твае дарагія рукі, я прачытаў у тваіх вачах пытанне, ці зразумеў я Боскае вучэнне, якога ты прыхільніца і ці пахрысцілі мяне?Не. яшчэ не пахрысцілі, але ведаеш, мая кветка, чаму? Павел мне сказаў:” Я цябе пераканаў, што Бог прыйшоў на свет і даў сябе ўкрыжаваць для збаўлення свету, але няхай ў крыніцы Яго ласкі абмые цябе Пётр, які першы выцягнуў над табой руку і першы цябе блаславіў” І я таксама хацеў , каб ты, мая самая дарагая, бачыла, як мяне хрысцяць, і каб хроснай маці мне стала Пампонія.Таму я дасюль не пахрышчаны, хаця і веру ў збавіцеля і ў яго вучэнне. Павел мяне пераканаў, падказаў мне, і ці магло быць інакш? Як я мог не паверыць, што Хрыстос прыйшоў на свет, калі так кажа Пётр, які быў яго вучнем, і Павел, якому ен з’явіўся Як я мог не паверыць, што ен  быў Богам, калі ен уваскрос? Яны бачылі яго раней і ў горадзе, і каля возера, і на гары, і бачылі людзей, вусны якіх не ведаюць маны.Сам ужо ў гэта верыў ад часу, калі чуў Пятра на Астрыянуме, бо я ўжо тады сказаў: на ўсім свеце хутчэй мог зманіць любы чалавек, чым гэты, які кажа “Я бачыў.”. Але вучэння вашага не баяўся Мне здавалася, што ў ім няма ні мудрасці, ні прыгажосці, ні шчасця.Аднак сення, калі  я яго спазнаў, што б я быў за чалавек, калі б не хацеў, каб на свеце панавала ісціна, а не мана, каханне, а не нянавісць, дабро, а не зло, вера, а не бязвер’е, літасць, а не помста? Кім бы я быў, калі б не  хацеў гэтага? А менавіта гэтаму вучыць ваша вучэнне.Іншыя таксама хочуць справядлівасці, а гэта адно робіць людское сэрца справядлівым.І апрача таго робіць яго чыстым, як тваё і Пампоніі, і верным, як тваё і Пампоніі.Я быў бы сляпым, калі б не бачыў гэтага.А калі пры гэтым Хрыстос бог абяцаў вечнае жыцце і шчасце настолькі сапраўднае, якое можа даць толькі ўсемагутнасць Бога, то чаго ж чалавек можа хацець больш? Калі б я спытаў Сенэку, па якіх прычынах ен шануе цноту, бо ператварэнне больш шчасця прыносіць, ен не змог бы мне нічога разумнага адказаць. Але я ведаю зараз, чаму я павінен быць цнатлівы.Таму што дабро і любоў сыходзяць ад Хрыста і тады, калі смерць закрые мне вочы, знайсці жыцце, шчасце, сябе самога і цябе, мая найдаражэйшая... як жа не палюбіць і не прыняць вучэнне, якое адразу дае ісціну і перамагае смерць Хто б не абраў лепш дабро, чым зло? Я думаў, што гэта вучэнне супрацьлеглае шчасцю, і тады Павел пераканаў мяне, што яно не толькі нічога не забірае, а яшчэ і дадае. Усе гэта ледзьве змяшчаецца ў маей галаве, але я адчуваю, што так і есць, бо ніколі раней я не быў такі шчаслівы і не мог быць, хаця б забраў цябе сілком , і ты была б у маім доме. Ты мне сказала хвілінаю раней:”Кахаю цябе”, - а гэтых словаў я не пачуў бы ад цябе за ўсю моц Рыму.О,Лігія! Розум кажа, што гэта вучэнне боскае і найлепшае, сэрца гэта адчувае, а такім дзвюм сілам хто можа супрацьстаяць?

Лігія слухала , гледзячы на яго сваімі блакітнымі вачыма, падобным пры бляску месяца да міфічных кветак і такіх жа вільготных, як кветкі з расою.

-          Так, Марк! Праўда! – сказала яна, тулячыся мацней галавой да ягонага пляча.І ў гэту хвіліну яны абое былі вельмі шчаслівыя, бо разумелі, што апрача кахання іх злучае іншая сіла, наколькі прыемная, настолькі непераадольная, праз якую само каханне становіцца невымерным, непадлеглым змяненням, правілам, здрадзе і нават смерці. Сэрцы іх перапоўніла ўпэўненасць, што калі што-небудзь здарыцца, то яны не перастануць кахаць і належаць адно аднаму..І таму ў іх душы запанаваў невыказальны спакой.Вініцый адчуваў пры гэтым, што гэта не толькі чыстае і глыбокае каханне, а зусім новае, такое, якога свет не ведаў і не мог даць.Звязвалася праз яго ў сэрцы ўсе: і Лігія, і вучэнне Хрыста, і святло месяца, што спала ціха на кіпарысах, і цеплая ноч, таму ўся прастора здалася ім адным перапоўненай.

Праз хвіліну ен зноў пачаў гаварыць перарывістым і ціхім голасам.

-          Ты будзеш душою маей душы і будзеш самай дарагой для мяне ў свеце.Разам у нас будуць біцца сэрцы, адна будзе малітва і ўдзячнасць Хрысту. О, мая дарагая! Жыць разам, шанаваць разам Бога і ведаць, што калі прыйдзе смерць, вочы нашы адкрыюцца зноў як пасля дрэннага сну на новае святло, чаго ж лепшага можна жадаць! Я дзіўлюся толькі, што я гэтага раней не зразумеў.І ведаеш, што мне цяпер здаецца? Што гэтаму вучэнню ніхто не адмовіць.Праз дзвесце ці трыста гадоў яго прыме ўвесь свет: людзі забудуць Юпітэра і не будзе іншых багоў, толькі Хрыстос, і не будзе іншых храмаў – толькі хрысціянскія. Хто ж не хацеў бы ўласнага шчасця? Ах, я чуў размову Паўла з Пятроніем і ты ведаеш, што Пятроній сказаў нарэшце? “Гэта не для мяне.” Але нічога больш ен адказаць не змог.

-          Паўтары мне словы Паўла, - папрасіла Лігія.

-          Адбывалася гэта вечарам.Пятроній легка жартаваў, як звычайна, і тады Павел сказаў яму:”Як ты можаш, мудры Пятроній, пярэчыць, што Хрыстос існаваў і ўваскрос, калі тады цябе не было на свеце, Петр жа і Іаан бачылі яго, і я бачыў Яго па дарозе ў Дамаск.Перш няхай твая мудрасць дакажа, што мы манім, а потым толькі запярэчыць нашым сведчанням.Але Пятроній адказаў, што пярэчыць і не падумае, бо ведае, што адбываецца шмат чаго незразумелага, што аднак пэўныя людзі сцвярджаюць.Але ен казаў, што іншая зусім рэч – адкрыцце нейкага новага чужаземнага Бога, і  іншая – прыняцце яго вучэння.”Я не хачу, сказаў ен, - ведаць пра што-небудзь, што магло б мне папсаваць жыцце і знявечыць яго прыгажосць.Менш значна для мяне, ці нашы богі сапраўдныя, бо яны прыгожыя, нам з імі весела і мы можам жыць з імі без клапот. “ Тады Павел так яму адказаў: “Ты адмаўляеш вучэнне любові, справядлівасці, міласэрнасці з боязі перад клопатамі жыцця, але падумай, Пятроній, ці ваша жыцце сапраўды вольнае ад клопатаў.І ты, паважаны, і ніхто з вас сярод найбагацейшых і наймагутнейшых не ведаеце, ці засынаючы вечарам вы не прачнецеся з прысудам смерці.

Але скажы мне, калі б імператар быў прыхільнікам гэтага вучэння, якое прапаведуе Любоў і справядлівасць, ці твае шчасце не было б больш упэўненым.? Ты баішся за свае радасці, але ці жыцце не было б тады весялейшым? А што да аздобы жыцця і прыгажосці, дык калі вы набудавалі столькі храмаў і статуй у гонар вашых бостваў, злосных, помслівых, несапраўдных і фальшывых, няўжо вы не зрабілі б таго ж у гонар адзінага Бога Любові і Ісціны? Ты хваліш свой лёс, калі ты багаты і жывеш у дастатку, але ты мог бы быць і бедным і пакінутым, хоць і са знакамітага дому паходзіш, а тады лепш бы табе было жыць у свеце, дзе людзі шанавалі б Хрыста. У вашым горадзе заможныя нават бацькі не хочуць клапаціцца пра сваіх дзяцей і выкідваюць іх часта з дому, і гэтыя дзеці называюцца алюмнамі.І ты, высакародны, мог бы быць такім алюмнам.Але калі б твае бацькі жылі паводле нашага вучэння, тады не магло б з табой гэта адбыцца.Калі б ты дасягнуў пэўнага ўзросту і ўзяў шлюб з каханай дзяўчынай, то ці хацеў бы, каб яна засталася вернай табе да смерці? А цяпер паглядзі, што ў вас адбываецца, колькі сараматы, колькі ганьбы, здрады сяменай вернасці.Калі вы ўжо самі дзівіцеся з таго, што трапляюцца дзяўчаты, якіх вы назывеце унівірамі.Але я табе кажу, што тыя, хто ў сэрцы будзе насіць Хрыста, не здрадзяць сваім мужам, так як  і хрысціянскія мужчыны захоўваюць вернасць да жонак. Але ж вы не ўпэўнены ні ў вашай ўладзе, ні ў вашых бацьках, ні ў вашых жонках, ні ў дзецях, ні ў слугах.Перад вамі дрыжыць увесь свет, а вы дрыжыце перад уласнымі нявольнікамі, бо ведаеце, што ў любы момант яны могуць паўстаць супраць вас страшэннай вайной, як ужо неаднойчы было. Ты багаты, а не ведаеш, ці заўтра не загадаюць табе пазбавіцца багацця, ты малады, але заўтра можа табе трэба будзе памерці. Ты кахаеш, але цябе падсцерагае здрада, ты аддаешся каханню у вілах і палацах, але заўтра ты можаш быць адпраўлены ў пустыні Пандатрыі, у цябе тысяча слуг, але заўтра гэтыя слугі могуць пусціць табе кроў.А калі так, то як вы можаце быць спакойнымі, шчаслівымі і жыць у радасці? Але я прапаведую Любоў і вучэнне, якое гаворыць валадарам любіць падданых, гаспадарам – нявольнікаў, нявольнікам- служыць з любоўю, чыніць справядлівасць і міласэрнасць, а ў канцы жыцця яно абяцае шчасце, бясконцае нібы мора.Якжа тады, Пятроній, ты можаш гаварыць, што гэта вучэнне псуе жыцце, калі яно яго падтрымлівае, ты быў бы сам стокроць шчаслівейшым і больш упэўненым, калі б яно ахапіла свет так, як ахапіла яго ваша рымская ўлада.

Так гаварыў Павел, о Лігія, а Пятроній адказаў:”Гэта не для мяне.”.І паказваючы ўсім выглядам, што хоча спаць, выйшаў, а пасля яшчэ дадаў выходзячы:”Я хачу больш сваю Эўніку, чым твае вучэнне, Іудзей, але я не хацеў бы пярэчыць табе ў размове”. Але я слухаў яго словы ўсей душой, а калі ен казаў аб нявестах нашых, то я ўсім сэрцам палюбіў гэту навуку, з якой ты вырасла, як вясной растуць лілеі з пульхнай глебы.І я думаў тады: вось Папея пакінула двух мужоў з-за Нярона, Кальвія Крыспініла, Нігідыя, усе амаль, каго я ведаю, апрача адной Пампоніі,  .таргавалі вернасцю і правіламі, і толькі адна гэта, гэта мая не адступіцца, не дасць згаснуць агню, хоць бы мяне пакінулі ўсе, у што я веру.я казаў табе ў душы: чым жа я табе аддзячу, калі не каханнем і павагай? Ты чула, што там у Анцыі я размаўляў з табой і доўга, без стомы, нібы ты была побач.У сто разоў больш я кахаю цябе за тое, што ты ўцекла з дому імператара.Я не хачу гэтага дому і я ўжо. не хачу раскошы і музыкі, толькі ты адна мне патрэбна.скажы слова, і мы пакінем Рым, каб апынуцца дзесьці далека.

Яна ж не ўзнімаючы галавы з яго пляча глядзела ў задуменні на пасярэбраныя верхавіны кіпарысаў і потым адказала:

-          добра, марк! Ты пісаў мне аб Сіцыліі, дзе і Аўлы хочуць пажыць на старасці гадоў.

І Вініцый перапыніў яе з радасцю:

-          Так, дарагая мая! Нашы землі знаходзяцца побач.Гэта дзівосны бераг, дзе клімат яшчэ саладзейшы, а ночы яшчэ цяплейшыя, чым у Рыме, з большым водарам і больш светлыя...Там жыцце і шчасце – гэта амаль адно і тое ж.

-          І ен пачаў марыць пра будучае.

-          - Там можна забыцца на клопаты.У гаях, сярод аліў,мы будзем хадзіць, адпачываць у ценю.О, Лігія! Што за жыцце: любіць адно аднаго, супакоеныя будзем любавацца морам, небам, разам будзем шанаваць свайго Бога, чыніць навокал сябе дабро і справядлівасць.

Яны замоўклі абое, гледзячы ў будучыню; ен толькі туліў яе ўсе бліжэй да сябе, а ў бляску месяца пабліскваў на яго руцэ рыцарскі залаты пярсценак.У раене, дзе жылі людзі бедныя і працоўныя, усе ўжо спала і ніводзін шум не парушаў цішыню.

-          ты дазволіш мне бачыцца з Пампоніяй? – спытала Лігія.

-          Так, дарагая.мы будзем запрашаць іх у дом да нас ці самі будзем ездзіць да іх.Ці ты хочаш, каб мы забралі з сабой Пятра Апостала? Ен ужо стаміўся ад узросту і працы.Павел будзе нас таксама наведваць, ен зверне да веры Аўла Плаўція, і як салдаты захопліваюць калоніі ў далекіх краінах, так і мы арганізуем калонію хрысціян. Лігія ўзняла руку і ўзяўшы далонь Вініцыя хацела яе пацалаваць, але ен прашаптаў, нібы баючыся спужаць шчасце:

-          - не, Лігія, не! Гэта я паважаю цябе і кахаю, дай ты мне рукі!

-          Я кахаю цябе.

Але ен ужо дакрануўся вуснамі да яе белых, як язмін далоней і з хвіліну яны чулі толькі біцце ўласных сэрцаў.У паветры не было найменшага павеву і кіпарысы стаялі такія нерухомыя, нібы таксама затрымалі дыханне ...

Раптам цішыню прарэзаў неспадзяваны гром, глыбокі, нібы з-пад зямлі.Дрыжыкі прабеглі па целу Лігіі, Вініцый жа ўзняўся і сказаў:

-          - Гэта рык ільвоў у віварыях.

-          І яны пачалі прыслухоўвацца.Потым за першым гукам быў другі, трэці, дзясяты, з усіх бакоў і раенаў горада.У Рыме часам было па некалькі тысяч ільвоў, змешчаных пры  розных арэнах і часта начамі, набліжаючыся да кратаў і абапіраючыся на іх сваімі вялізнымі галовамі, яны абвяшчалі так аб сваім суме па волі і па пустынях.Так яны засумавалі і цяпер, падаючы адзін аднаму голас ў начной цішыні, і так напоўнілі рыкам ўвесь горад.Было ў гэтым штосьці невыказальна пагрозлівае і пужаючае, і Лігія, у якой гэтыя галасы спужалі светлыя і спакойныя карціны будучыні, слухала іх, а сэрца ў гэты час сціскалася ад дзіўнай трывогі і суму.

-          Але Вініцый абняў яе і сказаў:

-          - Не бойся, дарагая.Хутка відовішчы, і ўсе віварыі перапоўненыя.

Пасля яны ўвайшлі ў домік Лінуса, а іх праводзіў ўсе больш моцны гук ільвінага рыку.