Раздзел 30 QUO VADIS? Г. Сенкевіч

Раздзел ХХХ

Імператар вярнуўся ў Рым і быў злосны, што вярнуўся, і праз некалькі дзён ужо запалаў жаданнем зноў выехаць у Ахаю. Выдаў новы эдыкт, у якім сведчыў, што непрысутнасць яго не працягнецца доўга і што справам грамадскім гэта не прынясе шкоду.Пасля разам з аўгустыянамі, сярод якіх быў і Вініцый, ен падаўся на Капітолій, каб прынесці багам ахвяры за добрае будучае падарожжа.Але на другі дзень, калі  наведаў храм Весты, адбыўся з ім выпадак, які паўплываў на змену ўсіх намераў. Нярон не верыў у багоў, але пабойваўся іх, асбліва таямнічую Весту, якая працінала яго такім страхам, што ад яе выгляду і святога агню валасы раптам ўзняліся на яго галаве са страху, сашчапіліся зубы, дрыжыкі прабеглі па ўсяму целу і ен абапёрся на плячо Вініцыя, які выпадкова знаходзіўся побач, за ім.Яго вынеслі з храма і праводзілі да Палатыну, дзе ен неўзабаве прыйшоў цалкам у прытомнасць, але не пакідаў ложа яшчэ цэлы дзень. Сказаў да вялікага здзіўлення прысутных, што намер выезду адкладвае на пазнейшы час, бо нават баство яго таемна папярэдзіла, каб не спяшаўся. У позні час абвешчана ўжо было публічна людзям па ўсім Рыме, што  імператар, бачачы засмучаныя твары грамадзян, з прычыны любові да  іх, як бацькі да дзяцей, застаеца з імі, каб дзяліць іх уцехі і лёс. Люд, узрадаваны такім рашэннем і ўпэўнены, што будуць відовішчы і раздача збожжа, сабраўся натоўпам ля брамы Палатына.Былі чутныя крыкі ў гонар боскага Цэзара, той жа спыніў гульню ў косці, у якую ен забаўляўся з аўгустыянамі і сказаў:

-         Так, трэба было адкласці выезд; Егіпет і панаванне на Ўсходзе не можа мяне абмінуць паводле прадказанняў, таму і Ахая пачакае мяне. Я загадаю пракапаць карынфскі , а ў Егіпце мы ўзвядзем такія помнікі, побач з якімі піраміды здадуцца дзіцячай забаўкай. Я загадаю збудаваць сфінкса, большага у сем разоў, чым той, які ля Мемфіса пазірае ў пустыню і загдаю яшчэ надаць яго твару мае рысы. Вякамі нашчадкі будуць гаварыць толькі аб гэтым помніку і аба мне.

-         Ты ўжо збудаваў сабе помнік сваімі вершамі, большы не ў сем, а ў тры разы па сем, чым піраміды Хеопса, - сказаў Пятроній.

-         А спевамі? – спытаў Нярон.

-         Ну, канечне ж. Калі б можна было збудаваць такую статую, як статуя Мемнана, які б спяваў тваім голасам на ўсходзе сонца! Моры, што побач з Егіптам, поўніліся б заўседы караблямі, на якіх натоўпы з трох частак свету ўслухоўваліся б у твой спеў.

-         Але хто ж гэта здолее зрабіць? – прамовіў Нярон.

-         Яшчэ ты можаш загадаць высекчы з базальту сябе, кіруючага квадрыгай.

-         І праўда! Зраблю гэтак!

-         Ты зробіш падарунак чалавецтву!

-         У Егіпце вазьму за жонку Луну, удаву, і стану сапраўдным богам.

-         А нам дасі за жонак зоркі, мы створым новае становішча нябесных целаў і назавем яго канстэляцыя Нярона.Толькі Вітэлія ажані з Нілам, каб ён пладзіў гіпапатамаў, а Тыгеліну падары пустыню, і ен будзе каралём шакалаў...

-         А мне што прызначыш? – спытаў Вініцый.

-         Няхай цябе Апіс блаславіць! Ты  арганізаваў нам такія незабыўныя відовішчы ў Беневенце, што не магу табе пажадаць дрэннага: зрабі пару ботаў сфінксу, лапы якога дранцвеюць ад халодных начных росаў, а потым будзеш рабіць абутак для калосаў, якія ўтвараюць алею перад храмамі. Кожны знойдзе там адпаведны занятак.Даміцый Афр напрыклад будзе скарбнікам, як чалавек вядомы і паважаны. Люблю, Цэзар, калі ты марыш пра Егіпет, але засмучае мяне тое, што ты адклаў намер выезду.

Тады Нярон прамовіў:

-         Вашы вочы смяротных нічога не бачылі, бо баство робіцца нябачным, для каго захоча. Ведайце, што калі я быў у храме Весты, яна сама прадстала перада мной і сказала мне на вуха:”Адкладзі выезд!” сталася гэта так неспадзявана, што  я спужаўся, хаця за такую відавочную апеку багоў павінен быць ім удзячны.

-         Мы ўсе спужаліся, - сказаў Тыгелін, а вясталка Рубрыя дык увогуле самлела.

-         Рубрыя!... Якая ў яе беласнежная шыя...

-         Але яна чырванее, калі цябе бачыць, боскі імператар...

-         Так! Я таксама гэта заўважыў. Гэта дзіўна! Вясталка! Штосьці ад баства есць у кожнай вясталцы, а Рубрыя вельмі прыгожая.

Тут ен задумаўся на хвіліну, а потым спытаў:

-         Скажыце мне, чаму Весту людзі баяцца больш, чым іншых багоў? Што ў ей такога? Вось, мяне самога ахапіў страх, хаця я і найвышэйшы жрэц.Толькі памятаю, што падаў і рухнуў бы на зямлю, калі б мяне хтосьці не падтрымаў! Хто гэта быў?

-         Я, - адказаў Вініцый.

-         Ах, гэта ты, “суровы Арэс”? Чаму ты не быў у Беневенце? Мне казалі, што ты хварэў і сапраўды твар у цябе нейкі не такі.Але! я чуў, што Кратон хацеў цябе забіць? Гэта праўда?

-         Так – і зламаў мне плячо, але я абараняўся.

-         Зламаным плячом?

-         Мне дапамог адзін варвар, які быў мацнейшы за Кратона.

Нярон зірнуў на яго са здзіўленнем.

-         Мацнейшы за Кратона? Ты жартуеш? Кратон быў самы моцны з людзей, а цяпер гэта Сыфакс з Эфіопіі.

-         Кажу табе, Цэзар, што я бачыў уласнымі вачыма.

-         І дзе ж гэта перліна? Ен не стаў каралем Немарэнскім?

-         Я не ведаю, імператар.Я згубіў яго след.

-         Не ведаеш нават, з якога ен народу?

-         У мяне была зламаная рука, і я не мог ні пра што спытаць у яго.

-         Пашукай мне яго і знайдзі.

Уклініўся Тыгелін:

-         Я гэтым займуся.

Але Нярон звярнуўся зноў да Вініцыя:

-         Дзякуй табе, што ты мяне падтрымаў. Я мог бы ўпасці і разбіць галаву. Некалі добры з цябе быў таварыш, але з часоў вайны і службы ў Кабулона ты здзічэў і я рэдка цябе бачу.

Пасля ен памаўчаў і працягнуў:

-         А як жа тая дзяўчына, ... з занадта вузкімі бедрамі, у якую ты быў закаханы і якую я для цябе забраў у Аўлаў?

Вініцый не ведаў, што адказаць, і тады Пятроній прыйшоў яму на дапамогу:

-         Я табе скажу, што ен ужо забыўся пра яе.Бачыш, як ен задумаўся? Спытай яго лепш пра тое, колькі іх было з таго часу, і не абяцаю, што  ен зможа табе дакладна адказаць.З Вініцыяў добрыя воіны, а яшчэ лепшыя пеўні. Ім трэба статкі. Пакарай яго за гэта, боскі, і не запрашай на пір, які нам Тыгелін абяцае справіць у твой гонар на возеры Агрыпы.

-         Не, так я не зраблю. Я веру Тыгеліну, што там якраз хопіць статкаў...

-         Павінна было б не хапіць харытак там, дзе будзе Амур!

-         Мяне з’ядае нуда.Я застаўся па волі багіні ў Рыме, але я не магу яго зносіць, паеду ў Анцый. Я задыхаюся ў гэтых цесных вуліцах, сярод гэтых падаючых дамоў, сярод шэрых завулкаў.Смуроднае паветра залятае аж дасюль, у мой дом і мае сады. Ах, калі б які землятрус знішчыў Рым, ці які разгневаны бог зруйнаваў бы яго з зямлею, тады я паказаў бы вам, як трэба будаваць горад, які з’яўляеца цэнтрам свету і маей сталіцай.

-         Імператар, -адказаў на гэта Тыгелін, - ты кажаш: каб які разгневаны бог знішчыў горад – ці не так?

-         Так, і што ж?

-         А ты хіба не бог?

Нярон махнуў рукой з выразам суму і сказаў:

-         Убачым, што ты нам пакажаш на азерах Агрыпы.Потым я паеду ў Анцый.Вы ўсе малыя і не разумееце, што мне трэба вялікія рэчы.

Прыплюшчыў вочы, даючы гэтак ведаць, што хоча адпачыць.І аўгустыяне пачалі разыходзіцца. Пятроній выйшаў з Вініцыем і сказаў яму:

-         Ты ўсе ж запрошаны ўдзельнічаць у забавах.Меднабароды адмовіўся ад падарожжа, але шалеў больш, чым калі-небудзь і распараджаўся ў горадзе, як ва ўласным доме. Старайся і ты знайсці выйсце ў шаленствах і забыцца на ўсе. Няхай яго ліха! Мы перамаглі свет і можам дазволіць сабе павесяліцца. Ты, Марк, вельмі прыгожы хлопец і таму мне цябе шкада. Клянуся Дыянай Эфесскай! Калі б ты мог бачыць свае густыя бровы і свой твар, у якім пазнаецца старажытная кроў квірытаў! Астатнія выглядаюць побач з табой, як вызваленцы.Так! Калі б не гэта дзікае вучэнне, Лігія была б сення ў тваім доме І паспрабуй мне яшчэ раз даказаць, што яны не ворагі жыцця і людзей. Абышліся з табой добра і ты можаш быць ім удзячны, але на тваім месцы я ўзненавідзеў бы гэта вучэнне і шукаў бы задавальнення там, дзе яго магчыма знайсці.Ты прыгожы юнак, а Рым поўны разведзеных жанчын.

-         Я дзіўлюся толькі, што цябе гэта ўсе яшчэ не стамляе – адказаў Вініцый.

-         Хто табе гэта сказаў? Мяне стаміла гэта даўно, але ў мяне не твой узрост. У мяне, дарэчы іншыя есць прыхільнасці, якіх табе не хапае:я  люблю кнігі, якія ты не любіш, паэзію, якая цябе нудзіць, люблю прыгожы посуд, гемы і мноства рэчаў, на якія ты не пазіраеш нават, у мяне боль у пазваночніку, якога ў цябе няма, і нарэшце я адшукаў Эўніку, ты ж нічога падобнага не знайшоў...Мне добра ў доме сярод рэчаў мастацтва, з цябе ж ніколі не будзе эстэта.Я ведаю, што ў жыцці нічога ўжо больш не знайду,чым знайшоў, ты ж сам не ведаеш, што шукаеш і на што спадзяешся. Калі б да цябе прыйшла смерць, пры ўсей тваей адвазе і ўсіх засмучэннях ты б памёр са здзіўленнем, што ўжо трэба пакінуць свет, я ж прыняў бы яе, як неабходнасць, са сведчаннем, што ўжо няма на ўсім свеце такіх ягад, якія б я не пакаштаваў.

Я не спяшаюся са смерцю, але і цягнуць не буду, пастараюся толькі, каб мне было весела да апошняга. Есць на свеце вяселыя скептыкі.Стоікі для мяне дурні, але стаіцызм, як найменш, то хаця б загартоўвае, твае ж хрысціяне ўносяць у свет сум, які есць у жыцці тым, чым дождж у прыродзе. Ці ведаеш ты, аб чым я даведаўся?Што ў час урачыстасцяў, якія будзе праводзіць Тыгелін на берагах возера Агрыпы паставяць лупанарыі, а ў іх збяруць жанчын з найвядомейшых дамоў у Рыме. Ці ж не знойдзецца хаця б адна, досыць прыгожая, каб магла цябе суцешыць? Будуць і дзявіцы, якія ўпершыню выступяць у свеце, як німфы чароўныя... Такое ўжо наша рымскае імператарства... Ужо цепла! Паўдневы вецер нагрэе ваду і аблашчыць аголеныя целы.А ты, нарцысе, ведай, што не знойдзецца ні адной, якая б табе адмовіла, ніводнай – хоць бы была вясталкай!

Вініцый пачаў стукаць рукой па ілбе, нібы чалавек заняты вечна адной думкай.

-         Трэба шчасце, каб на такую адзіную патрапіць...

-         І хто гэта зрабіў з чалавекам, калі не хрысціяне!...Але людзі, у якіх сімвал – крыж, не могуць быць іншыя.Слухай мяне: Грэцыя была прыгожая і стварыла мудрасць свету, мы стварылі сілу, а што, як ты лічыш, можа стварыць гэта вучэнне? Калі ты ведаеш, то растлумач мне, бо клянуся Палуксам! – я не магу дадумацца.

Вініцый паціснуў плячыма:

-         Здаецца, што ты баішся, каб я не стаў хрысціянінам!

-         Я баюся, каб ты не сапсаваў сабе жыцце.Калі ты зможаш, то будзь Грэцыяй, будзь Рымам, валодай і ўжывай! Нашыя шаленствы маюць пэўны сэнс таму, што ў іх перадаецца якраз гэта думка. Меднабародым я пагарджаю, бо ен блазан-грэк. Калі б ен быў рымлянінам, я прызнаўся б яму, што мае рацыю, дазваляючы сабе шаленствы. Пакляніся мне, што калі цяпер вернешся дадому і там застанеш якога хрысціяніна, то пакажаш яму язык. Калі гэта будзе лекар Глаўк, то ен нават не здзівіцца. Да сустрэчы на возеры Агрыпы.