РАЗДЗЕЛ 55 QUO VADIS? Г. Сенкевіч

Лігія ў доўгім, на скорую руку напісаным лісце, развітвалася назаўседы з Вініцыем. Ей было вядома, што ў турму ужо нельга нікому прыходзіць і што зможа ўбачыць Вініцыя толькі з арэны. Таму яна і прасіла яго, каб даведаўся, калі прыйдзе іх чарга, і каб ен быў на відовішчах, бо хацела яшчэ раз у жыцці ўбачыць яго.У лісце яе не адчувалася страху. Пісала, што і яна, і іншыя чакаюць ужо арэны, на якой знойдуць нарэшце вызваленне з турмы. Спадзеючыся на прыезд Пампоніі і Аўла, яна прасіла, каб і яны таксама прыйшлі. У кожным яе слове відаць былі мроі і адарванасць ад жыцця, у якой жылі ўсе палоннікі, але разам і незгасальная вера, што абяцанні споўняцца пасля смерці. “Ці Ісус (пісала яна) цяпер, ці пасля смерці мяне вызваліць, Ен табе абяцаў мяне вуснамі Апостала, і значыць я твая.” І заклінала яго, каб не шкадаваў яе і не даў апанаваць сябе жальбе. Смерць не была для яе скачэннем іх адносін. З надзеяй дзіцяці яна запэўнівала Вініцыя, што адразу пасля пакут на арэне яна скажа Хрысту, што ў Рыме застаўся яе нарачоны, Марк, які сумуе па ей усім сэрцам.І яна думала, што можа Хрыстос дазволіць  вярнуцца на хвіліну яе душы да яго, каб расказаць яму, што жывая, што не памятае пакут і што шчаслівая. Увесь яе ліст быў прасякнуты шчасцем і вялікай надзеяй. Была ў ім толькі адна просьба, звязаная з зямнымі справамі: каб Вініцый забраў са спаліярыума яе цела і пахаваў яе як сваю жонку ў склепе, дзе калісьці сам будзе спачываць. Ен чытаў гэты ліст душою, якая разрывалася, але разам з тым ен лічыў, што гэта няпраўда, каб Лігія магла загінуць на іклах дзікіх жывел і што Ісус не злітуецца над ей. Менавіта гэтым жывіліся яго надзея і вера.Калі ен вярнуўся дадому, то адпісаў, што будзе прыходзіць кожны дзень да муроў Туліянума і чакаць, пакуль Хрыстос не зруйнуе муры і не аддасць яму яе. Наказваў ей верыць, што Ен можа яму яе аддаць нават з цырку, што Вялікі Апостал моліць Яго аб гэтым і што хвіліна вызвалення ўжо блізкая. Цэнтурыен з ліку хрысціян павінен быў аднесці ей гэты ліст назаўтра. Але калі Вініцый прыйшоў на наступны дзень да турмы, сотнік, які выйшаў з шарэнгі і наблізіўся да яго першым, сказаў:

 - Паслухай мяне, высакародны! Хрыстос, які цябе пачуў, аказаў табе міласць сваю. Сення ўночы прыйшлі вызваленцы Цэзара і прэфекта, каб абраць дзяўчат-хрысціянак на ганьбаванне.Пыталіся пра тваю каханую, але Божа наш паслаў на яе ліхаманку, ад якой паміраюць вязні ў Туліянуме, і яе не забралі. Учора вечарам яна была ўжо непрытомная і няхай будзе блаславена імя Збавіцеля, бо гэта хвароба, якая яе выратавала ад ганьбы, можа яе выратаваць і ад смерці.

 Вініцый схапіўся рукою за наплечнік салдата, каб не ўпасці, той жа казаў далей:

- Дзякуй міласэрнасці Бога, Лінуса забралі і паклалі на пакуты, але бачачы, што ен канае, аддалі яго. Можа і табе аддадуць яе цяпер, а Хрыстос верне ей здароўе.

 Малады трыбун заставаўся яшчэ  хвіліну са схіленай галавою, пасля чаго ўзняў твар і ціха сказаў:

 - Так, сотнік. Хрыстос, які абараніў яе ад ганьбы, вызваліць яе і ад смерці.

 І даседзеў пад мурам турмы да вечара, потым вярнуўся дадому, каб выслаць сваіх людзей па Лінуса і загадаць яго перанесці ў адну са сваіх прыгарадных віл.

Аднак Пятроній, калі даведаўся пра ўсе, вырашыў дзейнічаць. Раней ен быў ужо ў Аўгусты, цяпер жа ен падаўся да яе ў другі раз. Ен застаў яе ля ложа малога Руфія.Дзіця з пакалечанай галавою кідалася ў ліхаманцы, маці ж ратавала яго з роспаччу і страхам у сэрцы, думаючы, што калі яго ўратуе, то можа толькі дзеля таго, каб хутка ен загінуў яшчэ больш страшнай смерцю.Занятая выключна сваім болем, яна не хацела нават слухаць пра Вініцыя, Лігію, але Пятроній напужаў яе:

 “Ты пакрыўдзіла,  - сказаў ен ей, - новае невядомае баство.Ты, Аўгуста, хутчэй за ўсе вызнаеш іудзейскага Іегову, але хрысціяне сцвярджаюць, што Хрыстос – гэта сын яго, дык падумай, ці не спасцігла цябе кара яго бацькі.Хто ведае, ці тое, што адбылося, не есць іх помста і ці жыцце Руфія не залежыць ад таго, што ты будзеш рабіць далей!”

 – А што ты хочаш, каб я зрабіла? – спытала з бояззю Папея.

 – Перапрасі ўгневанае баство.

- Як?

 – Лігія хварэе.Паўплывай на Цэзара ці Тыгеліна, каб яе аддалі Вініцыю.

 А яна спытала з роспаччу: - Ты думаеш, што я магу гэта зрабіць?

 – Ты можаш шмат.Калі Лігія ачуняе, то павінна будзе ісці на смерць.Ідзі ў храм Весты і прасі, каб Вірга Магна аказалася выпадкова каля Туліянума ў хвіліну, калі вязняў будуць выводзіць на смерць і загадала вызваліць гэту дзяўчыну. Вялікая вяшчуння не адмовіць табе ў гэтым.

 – А калі Лігія памрэ ад ліхаманкі?

 – Хрысціяне кажуць, што Ісус помслівы, але справядлівы: можа быць, што ты вымаліш яго адным жаданнем.

 – Няхай ен дасць мне які-небудзь знак, што абароніць Руфія.

 Пятроній паціснуў плячыма. – Я не прыходжу як яго пасланец, о, боская, і кажу табе толькі: будзь лепш у згодзе з усімі баствамі, рымскімі і чужымі.

 – Я пайду, - сказала ўпэўненым голасам Папея.

 Пятроній глыбока ўздыхнуў.”Нарэшце я штосьці зрушыў з месца,” – падумаў ен. І, вярнуушыся да Вініцыя, сказаў яму:

 - Прасі свайго Бога, каб Лігія не памерла ад ліхаманкі, бо калі не памрэ, то вялікая вяшчуння загадае яе вызваліць.Сама Аўгуста будзе яе аб гэтым прасіць

Вініцый паглядзеў на яго вачыма, якія ліхаманкава блішчалі, і адказаў

 – Яе вызваліць Ісус.

 А Папея, якая для выратавання Руфія гатова была паліць гекатомбы ўсім багам свету, у той жа вечар яшчэ падалася на форум да вясталак, даверыўшы прыглядаць за малым дзіцем вернай Сільвіі, якую і яе саму выняньчыла. Але на Палатыне прысуд дзіцяці ўжо быў вынесены.Бо ледзь паланкін жонкі імператара знік за Вялікай Брамай, у пакой, дзе спачываў малы Руфій, увайшлі два вызваленцы Цэзара, адзін з якіх кінуўся на старую Сільвію і закрыў ей рот, другі ж схапіў медную статуэтку Сфінкса і аглушыў яе першым жа ўдарам. Пасля яны наблізіліся да Руфія. Змучаны ліхаманкай і беспрытомны хлопчык не звяртаў увагі, што робіцца вакол яго, усміхаўся ім і прыжмурваў свае вачаняты, нібы намагаючыся адрозніць гэтых дваіх. А яны знялі з нянькі пояс, які называўся кінгулум, закінулі яму на шыю і пачалі заціскаць. Дзіця паклікала адзін раз маці і хутка сканала.Пасля яны закруцілі яго ў покрыва і сеўшы на прыгатаваных коней, паспяшаліся аж у Остыю, дзе скінулі цела ў мора. Папея не застала Вялікую Вясталку, якая разам з іншымі вясталкамі была ў Ватынія, вярнулася хутка на Палатын. Яна знайшла пустое ложа і халоднае цела Сільвіі, ад чаго самлела, а калі прыйшла ў прытомнасць, пачала крычаць, і яе дзікія крыкі чуліся ўсю ноч і наступны дзень. Але на трэці дзень Цэзар загадаў ей прыйсці на пір, таму яна апранула аметыставую туніку, прыйшла і сядзела з каменным тварам, залатавалосая, маўклівая, з тварам прыгожым і злавесным, як у анела смерці.

Раздзел 54 QUO VADIS? Г. Сенкевіч

Вініцый ад Апостала ішоў да турмы з адроджанай у сэрцы надзеяй.Дзесьці ў глыбіні душы яшчэ адзываліся роспач і страх, але ен глушыў гэтыя галасы ў сабе. Яму падалося непадобным, каб заступніцтва Божага намесніка і моц яго малітвы засталіся без выніку.Ен баяўся страціць надзею, баяўся адчаю.”Я буду верыць у Яго міласэрнасць, - казаў ен сам сабе, - хаця б я і ўбачыў яе ў пашчы льва.”І ад гэтай думкі хаця і дрыжала ў ім душа і халодны пот абліваў яму скроні, верыў. Кожны ўдар яго сэрца быў цяпер малітвай. Ен пачынаў разумець, што вера зрушвае горы, бо адчуў у сабе нейкую дзіўную сілу, якой дасюль не адчуваў.Яму здавалася, што з ей ен дасягне таго, што яшчэ ўчора было яму не пад сілу. Часам у яго было ўражанне, што зло ўжо ўсе мінула. Калі ж роспач адгукалася яшчэ стогнам у яго душы, ен узгадваў сабе гэту ноч і той святы твар, звернуты да неба ў малітве.”Не! Хрыстос не адмовіць першаму свайму вучню і пастыру статку!Хрыстос яму не адмовіць, а я не зняверуся.” І ен бег да астрога як звястун добрай навіны. Але тут яго чакала неспадзяванасць.Стражнікі-прэтарыянцы, якія змяняліся якраз ля Мамертынскага астрога, ведалі яго ўжо ўсе і звычайна не было ніякай цяжкасці праходу, але на гэты раз ланцуг не разыйшоўся, а да таго ж сотнік наблізіўся да яго і сказаў:

 - Выбачай, высакародны трыбуне, у нас сення загад нікога не прапускаць.

 – Загад? – паўтарыў бляднеючы Вініцый.

Воін паглядзеў на яго са спачуваннем і адказаў:

 - Так, міласцівы. Загад імператара. У турме шмат хворых, і можа быць, што ен хвалюецца, каб наведвальнікі не разнеслі хваробу па горадзе.

 – Але ты казаў, што загад толькі на сенняшні дзень?

 – Апоўдні змяняюцца стражнікі.

 Вініцый замоўк і зняў з галавы пілеол, бо здавалася, што ен з волава. Тады воін наблізіўся да яго і сказаў прыцішаным голасам:

 - Супакойся, высакародны.Ахова і Урс трымаюць усе ў сваіх руках.

 Сказаўшы гэта, ен схіліўся і ў імгненне вока накрэсліў на каменнай пліце сваім доўгім галіцкім мячом знак рыбы. Вініцый зірнуў на яго.

 – І ты прэтарыянец?

– Пакуль не буду там, - адказаў воін, паказваючы на турму.

 – І я верую ў Хрыста.

-          Няхай будзе ўслаўлена імя Яго! Я ведаю, высакародны.Я не магу цябе пусціць у турму, але калі ты напішаш ліст, то перадам яго стражнікам.

 – Дзякуй табе, брат!

 І, паціснуўшы руку салдата, ен адыйшоўся.Пілеол перастаў быць алавянным.Ранішняе сонца ўзнялося над мураванай турмой, а разам з яго святлом пачала зноў улівацца надзея ў сэрца Вініцыя.Гэты салдат-хрысціянін быў для яго нібы новым сведчаннем сілы Хрыста.Праз хвіліну ен прыпыніўся і, губляючы позірк у ружовых аблоках, якія навіслі над Капітоліем і храмам Статара, прамовіў:

 - Я не бачыў яе сення, Божа, але я веру ў тваю міласэрнасць.

 У доме яго чакаў Пятроній, які, як звычайна “ночы ператвараў у дзень”, і нядаўна вярнуўся.Ен змог аднак ужо прыняць ванну і намасціцца перад сном.

 – У мяне навіны для цябе, - сказаў ен. – Я быў сення ў Тулія Сенецыена, у якога быў і Цэзар.Я не ведаю , як Аўгусце прыйшло на думку прывесці малога Руфія... Можа, каб ен сваей прыгажосцю паменшыў гнеў імператара. На няшчасце, дзіця змарылася і заснула падчас чытання, як некалі Веспасіян, што ўбачыў Вогнебароды і кінуў у яго келіхам і цяжка параніў.Папея самлела, і ўсе чулі, як Цэзар сказаў: “ Досыць мне гэтага прыблуды!”, а гэта, ведаеш, значыць тое ж, што і смерць.

 – Над Аўгустай навісла кара Божая, - адказаў Вініцый,  - але чаму ты мне гэта гаворыш?

 – Я гавару табе гэта таму, што і цябе, і Лігію спасцігаў гнеў Папеі, а цяпер яна, занятая ўласным няшчасцем, можа адступіцца ад помсты і хутчэй дасць сябе ўгаварыць.Я ўбачу яе сення вечарам і буду з ей размаўляць.

 – Дзякуй табе. Ты прынес мне добрыя навіны.

 – А ты прымай ванну і адпачывай. У цябе сінія вусны, і твар змарнеў ужо, як цень.

Але Вініцый спытаў:

 - Там не гаварылі, калі адбудуцца пешыя публічныя пакаранні?

 – Праз дзесяць дзен.Але спачатку будуць браць з іншых астрогаў.Чым больш нам застаецца часу, тым лепш. Не ўсе яшчэ страчана.

 І кажучы гэтак, ен і сам ужо не верыў, таму што ведаў напэўна, што калі Цэзар у адказ на просьбу Алітуруса адказаў дзіўным параўнаннем з Брутам, то для Лігіі няма ўжо ратунку. Не сказаў таксама, бо быў літасцівы, што чуў у Сенэцыена пра тое, што Цэзар і Тыгелін вырашылі абраць для сябе і таварышаў найпрыгажэйшых дзяўчат-хрысціянак і зганьбіць іх перад пакутай, астатніх жа павінны былі аддаць у дзень відовішчаў прэтарыянцам і бестыярыям.Ведаючы, што Вініцый ні ў якім выпадку не захоча перажыць Лігію хаця б на хвіліну, Пятроній наўмысна стрымліваў  яшчэ надзею ў яго сэрцы, перадусім з-за спачування яму, а па-другое таму, што гэтаму эстэту трэба было дбаць і пра тое, каб Вініцый, калі ўжо і павінен быў памерці, памер бы прыгожым, а не з тварам безвыразным і счарнелым ад болю і бяссонняў.

 – Я скажу сення Аўгусце, - сказаў Пятроній, - можа хіба што так:” Выратуй Лігію для Вініцыя, а я выратую для цябе Руфія.” І я буду аб гэтым сапраўды думаць.З Вогнебародым адно слова, сказанае ў патрэбны момант, можа кагосьці ўратаваць ці загубіць. У найгоршым выпадку мы выйграем час.

 – Дзякуй табе, паўтарыў Вініцый.

 – Лепш падзякуеш мне, калі падсілкуешся і адпачнеш. Клянуся Афінай! Адысей у большым няшчасці думаў пра сон і ежу. Пэўна ты ўсю ноч правеў у турме.

 – Ды не, - адкакзаў Вініцый. – Я хацеў пайсці туды цяпер, але існуе загад, каб нікога не прапускалі. Даведайся ты, Пятроній, ці загад гэты толькі на сення, ці аж да дня пачатку відовішчаў.

 – Я даведаюся сення ўночы і заўтра ранкам скажу табе, як надоўга загад і чаму выдадзены. А цяпер хаця б Геліос сыходзіў у кімерыйскія краіны, я іду спаць, і ты таксама ідзі.

 І яны разышліся, але Вініцый падаўся ў бібліятэку і пачаў пісаць ліст да Лігіі.Калі ен яго скончыў, то аднес сам і ўручыў хрысціяніну-сотніку, які пайшоў з ім да турмы. Праз хвіліну ен вярнуўся з прывітаннем ад Лігіі і абяцаннем, што яшчэ сення прынясе яе адказ. Аднак Вініцый не хацеў вяртацца і, сеўшы на валун, чакаў ліст ад Лігіі. Сонца ўзышло ужо высока, і праз Клівус Аргентарыус падыходзілі да Форума натоўпы людзей.Перакупшчыкі рэкламавалі свае тавары; варажбіты прапаноўвалі прахожым свае паслугі; грамадзяне рухаліся паважнай хадой да ростраў, каб паслухаць годных рытараў ці распавесці адно аднаму найсвяжэйшыя навіны.Паколькі спякота станавілася ўсе большай, натоўпы гультаеў хаваліся пад портыкі храмаў, з-пад якіх выляталі штохвілінна з гучным шумам цэлыя стаі галубоў, пабліскваючы белым пер’ем у сонечным святле і блакіце. Ад празмернага святла, ад уплыву гарадскога шуму, ад цеплыні і непамернай стомы вочы Вініцыя пачалі нібы склейвацца.Манатонныя крыкі хлапцоў, якія гулялі побач у мору і мерны крокі салдат закалыхвалі яго.Некалькі разоў яшчэ ен узнімаў галаву, хапаючы позіркам астрог, пасля  абапіраючыся ей аб скальны сцёс, уздыхнуў, як дзіця, якое засынае пасля доўгага плачу, і заснуў. І зараз жа яго абступілі мроі. Яму здавалася, што сярод ночы ен нясе на руках Лігію праз незнаемую ваколіцу, а перад ім ідзе Пампонія Грэцына з каганцом у руцэ і асвятляе шлях.Нечы голас, нібыта голас Пятронія, клікаў яго здалек:”Вярніся!”.Але ен не зважаў на гэты покліч і ішоў далей за Пампоніяй, пакуль яны не дайшлі да хаты, на парозе якой стаяў Апостал Пётр.У гэты час Вініцый паказаў яму Лігію і сказаў:” Мы ідзем з арэны, але не можам яе абудзіць, абудзі яе ты!” Але Петр адказаў: “Хрыстос сам прыйдзе яе абудзіць.”Потым вобразы пачалі наслойвацца.У сне ен бачыў Нярона і Папею, якая трымала на руках малога Руфія з акрываўленым тварыкам, які абмываў Пятроній, і Тыгеліна, які пасыпаў попелам сталы, застаўленыя раскошнымі стравамі, і Вітэлія, які жэр гэтыя стравы, і мноства іншых аўгустыянаў, якія сядзелі на піраванні. Ен сам нібы адпачываў каля Лігіі, але між сталоў хадзілі львы, у якіх з мордаў сцякала кроў. Лігія прасіла яго, каб ен яе вывеў, а яго ахапіла стома такая страшэнная, што ен не мог нават паварушыцца.Пасля гэтага у яго мроях настала бязладдзе яшчэ большае і нарэшце ўсе знікла ў поўнай цемры. З глыбокага сну абудзілі яго сонечная гарачыня і вокрыкі, якія разносіліся тут жа, каля месца, дзе ен сядзеў. Вініцый працер вочы: вуліца гула ад мноства людзей, але два бегуны, апранутыя ў жоўтыя тунікі, рассоўвалі доўгімі трыснягамі натоўпы, крычачы і вызваляючы месца для прыгожага паланкіну, які неслі чацвера моцных егіпцян-нявольнікаў.У паланкіне сядзеў нейкі чалавек, прыбраны ў белае адзенне, твар яго добра не было відаць, бо вочы ен прыкрываў скруткам папіруса і штосьці пільна чытаў.

 – Месца для высакароднага аўгустыяніна, - крычалі бегуны.

Вуліца аднак была напоўнена людзьмі, так што паланкін мусіў на хвіліну затрымацца. У гэты час аўгустыянін апусціў нецярпліва скрутак папіруса і выхіліў галаву, крычачы:

- Развесці мне гэтых маруднікаў! Хутчэй!

 Раптам, заўважыўшы Вініцыя, ен кіўнуў галавой і хутка ўзняў да вачэй скрутак папер.А Вініцый правеў рукою па ілбе, лічачы, што ўсе яшчэ спіць. У паланкіне сядзеў Хілон. Тымчасам бегуны расчысцілі дарогу і егіпцяне змаглі рушыць наперад, калі раптам малады трыбун, які ў адзін момант зразумеў усе дасюль незразумелае, наблізіўся да паланкіну.

 – Прывітанне табе, Хілоне! – прамовіў ен.

 – Маладзён, - адказаў з гонарам і годнасцю грэк, намагаючыся надаць свайму твару выраз спакою, якога насамрэч не было ў яго душы, - вітаю цябе, але ж не затрымлівай мяне, бо я спяшаюся да майго сябра, высакароднага Тыгеліна.

А Вініцый, схапіўшыся за край паланкіна, нахіліўся да яго і пазіраючы проста яму ў вочы, сказаў нізкім голасам:

 - Гэта ты выдаў Лігію?

 – Калос мнемана! – закрычаў са страхам у голасе Хілон.

 Але ў вачах Вініцыя не было пагрозы, таму страх старога грэка хутка прайшоў. Ен падумаў, што знаходзіцца пад апекай Тыгеліна і самога Цэзара, а гэта сіла, перад якой дрыжыць усё, і што абкружаюць яго моцныя нявольнікі, а Вініцый стаіць перад ім безабаронны, са змарнелым тварам і паставай, сагнутай ад болю. Ад гэтых думак вярнулася да яго упэўненасць.Ен уперыў у Вініцыя свае вочы, абведзеныя чырванню і прашаптаў:

 - А ты, калі я паміраў ад голаду, загадаў мяне адлупіць.

 На хвіліну змоўклі абое, пасля чаго пачуўся прыглушаны голас Вініцыя:

 - Я пакрыўдзіў цябе, Хілоне!..

 У гэты час грэк узняў твар і шчоўкнуў пальцамі, што ў Рыме было знакам знявагі і пагарды, адказаў так гучна, каб усе маглі яго пачуць:

 - Прыяцель, калі ў цябе да мяне просьба, то прыходзь у мой дом на Эсквіліне у ранішнюю пару, калі я пасля ванны прымаю гасцей і кліентаў.

І падаў знак рукой, пасля якога егіпцяне ўзнялі паланкін, нявольнікі ж, прыбраныя ў жоўтыя тунікі, пачалі крычаць, машучы трыснягамі:

 - Дарогу для паланкіна выскароднага Хілона Хіланідаса! Дарогу! Дарогу!