Раздзел 65 QUO VADIS? Г.Сенкевіч

Аднойчы вечарам Пятронія наведаў сенатар Сцэвінус і пачаў з ім доўгую размову аб цяжкім часе, у які абодва жылі, і аб цэзары. І гаварыў ен так адкрыта, што Пятроній, хаця і меў прыязнасць да яго, пачаў цяпер яго асцерагацца. Сенатар скардзіўся, што свет ідзе не тым шляхам і шляхам шаленым і што ўсё разам ўзятае павінна скончыцца катастрофай, страшнейшай, чым пажар у Рыме. Ен казаў, што нават аўгустыяне незадаволены, што Феніус Руфус, другі прэфект прэтарыянцаў, церпіць з найбольшым прымусам агідныя загады Тыгеліна і што ўвесь род Сенэкі ўжо даведзены да апошняга выхадкамі таксама са старым майстрам думкі, як і з Луканам. У канцы ен пачаў узгадваць аб незадаволенасці люду і нават прэтарыянцаў, якіх значную частку Феніус Руфус змог звярнуць да сябе.

 – Навошта ты гаворыш гэта? – спытаў яго Пятроній.

-           Я перажываю за цэзара, - адказаў Сцэвінус. – У мяне далекі родны служыць прэтарыянцам, і яго клічуць Сцэвінус, як і мяне, і ад яго я ведаю, што адбываецца ў атрадзе... Незадаволенасць расце і там. Калігула, бачыш ты, быў таксама шалены, і паглядзі, што адбылося! Знайшоўся Касій Херэа... Страшны гэта быў учынак, і пэўна не знойдзеш сярод нас такога, хто б яго ўхваліў, але аднак Херэа вызваліў свет ад пачвары.

-           – Пэўна, - адказаў Пятроній, - ты гаворыш так: “Я Херэю не ўхваляю, але гэта быў дасканалы чалавек, і няхай бы богі далі нам такіх як найбольш.”

 Але Сцэвінус змяніў тэму гаворкі і пачаў неспадзявана ўхваляць Пізона: яго род, яго паходжанне, яго прывязанасць да жонкі, і нарэшце – розум, спакой і дзіўны дар аб’ядноўваць вакол сябе людзей.

 – У цэзара няма дзяцей, - сказаў ен, - і ўсе бачаць яго пераемнікам Пізона. Няма нічога дзіўнага, што кожны дапамог бы яму ад усей душы атрымаць уладу. Яго паважае Феніус Руфус, род Анеяў яму цалкам адданы. Плаўцій Латэранус і Тулій Сенецыё пайшлі б за яго ў агонь. І тое ж зрабілі б Наталіс і Субрый Флавій, і Супліцый Аспер, і Афраній Квінцыянус, і нават Вестынус.

 – З гэтага апошняга Пізону няшмат будзе карысці, - адказаў Пятроній, - Вестынус баіцца ўласнага ценю, баіцца духаў і сноў, але гэта чалавек справы, якога слушна хочуць прызначыць консулам. Што ў душы ен супраць праследаванняў хрысціян, таго ты не павінен ўлічваць яму за дрэнную рысу, бо і табе лепш было б, каб гэтыя шаленствы скончыліся.

 – Не мне, а Вініцыю, - сказаў Пятроній. – Дзеля Вініцыя я хацеў бы вызваліць адну дзяўчыну, але не магу , бо выпаў з міласці Вогнебародага.

 – Як гэта? Ты не заўважаеш, што цэзар зноў набліжаецца да цябе і пачынае з табой размаўляць? І скажу табе, чаму. Ен выязджае зноў у Ахаю, дзе павінен спяваць ўласнаскладзеныя грэцкія песні. Ен вельмі хоча ў гэтае падарожжа, але дрыжыць ад думкі пра з’едлівыя кпіны грэкаў.Ен уяўляе сабе, што можа яго напаткаць ці найвялікшы трыумф, ці найвялікшае зняслава. Яму патрэбны добрыя парады, і ен ведае, што лепшай, чым парада ад цябе, ніхто яму не зможа падаць. Гэта прычына, па якой ты вяртаешся да яго прыязнасці –

- Лукан не мог бы мяне замяніць.

 – Меднабароды ненавідзіць яго і ў душы ўжо вынес смяротны прысуд. Шукае толькі выпадак, бо ен заўседы іх шукае.

 – Клянуся Кастарам! – сказаў Пятроній. – Быць можа і так. Але я б хацеў яшчэ адзін спосаб хуткага звароту яго прыхільнасці.

 – Які?

 – Паўтарыць Меднабародаму ўсе тое, што ты хвілінай раней мне расказаў.

 – Я нічога не гаварыў! – ускрыкнуў занепакоена Сцэвінус. Пятроній жа паклаў яму руку на плячо.

– Ты назваў цэзара вар’ятам, прадказваў пераемніцтва Пізона і сказаў:” Лукан разумее, што трэба спяшацца!” З чым гэта вы хочаце паспяшыць, даражэнькі?

 Сцэвінус збялеў і хвіліну яны пазіралі адзін аднаму ў вочы.

 – Ты не паўторыш!

 – Клянуся бёдрамі Кіпрыды! Як ты мяне добра ведвеш! Не! Я не паўтару.  Я нічога не чуў, але таксама і не хачу нічога чуць... ты разумееш! Жыцце надта кароткае, каб быў час штосьці прадпрымаць. Я толькі прашу цябе, каб ты сення наведаў Тыгеліна і пагаварыў з ім так доўга, як са мною, аб чым хочаш.

 – Навошта?

 – Каб калі мне Тыгелін скажа: “Сцэвінус быў у цябе”, я б мог яму адказаць: “У гэты ж дзень ен быў і ў цябе”.

Сцэвінус, слухаючы гэта, аж зламаў кіек са слановай косці, які трымаў у руцэ і адказаў:

 - Няхай дрэннае сурочанне дастанецца гэтаму кійку. Я буду сення ў Тыгеліна, а потым на піраванні ў Нервы. Дарэчы, і ты ж там будзеш.У любым выпадку да пабачэння паслязаўтра ў амфітэатры, дзе адбудзецца пакаранне апошніх хрысціян!...

 - Да пабачэння. “паслязаўтра”, - паўтарыў, застаўшыся адзін, Пятроній. – Я не магу губляць час. Вогнебародаму я патрэбны напэўна ў Ахаі, таму можа ен будзе лічыцца са мной. І ен вырашыў паспрабаваць апошні сродак.

Сапраўды, на піраванні ў Нервы цэзар пажадаў, каб Пятроній размясціўся насупраць яго, бо хацеў размаўляць з ім аб Ахаі і аб гарадах, у якіх ен мог бы з найбольшым поспехам выступіць. Больш за ўсе хвалявалі яго афіняне, якіх ен баяўся. Іншыя аўгустыяне слухалі гэту размову з увагай, каб схапіўшы вяршкі меркаванняў Пятронія, падаваць іх пазней за свае ўласныя.

 – Мне здаецца, што дасюль я не жыў, - сказаў Нярон, - і што нараджуся толькі ў Грэцыі.

 – Народзішся для новай славы і бессмяротнасці, - адказаў Пятроній.

 – Я веру, што так будзе і што Апалон не апынецца зайздросным.Калі я вярнуся з трыумфам, я ахвярую яму шмат усяго, столькі, што ніводзін бог яшчэ дасюль не меў.

Сцэвінус пачаў дэкламаваць верш Гарацыя: “Сік тэ дзіва потэнс Кіпры, сік фратрэс Хеленэ, люцыда сідэра, вентарумквэ рэгат патэр...”

– Карабель стаіць ужо ў Неапалісе, - сказаў цэзар. – я хацеў бы выехаць хаця б заўтра.

 На гэта Пятроній узняўся і, гледзячы проста ў вочы Нярона, сказаў:

 - Ты дазволіш, боскі, каб я спачатку адсвяткаваў вясельны пір, на які цябе запрашаю перад іншымі.

 – Пір?  вясельны? Што за пір? – спытаў Нярон.

 – Вініцыя з дачкой караля лігійцаў, а тваей заложніцай. Яна праўда зараз у турме, але ж па-першае, як заложніца, яна не можа быць у турме, а па-другое, ты сам дазволіў Вініцыю ўзяць яе за жонку, а паколькі твае загады, як загады Зеўся, нельга не выконваць, ты можа загадаеш яе выпусціць з турмы, а я аддам яе Вініцыю.

Халоднакроўнасць і спакойная ўпэўненасць у сабе, з якой гаварыў Пятроній, збілі з панталыку Нярона, які быў няўпэўнены заўседы, калі хто-небудзь такім чынам звяртаўся да яго.

 – Я ведаю, - адказаў ен, апускаючы вочы. – Я думаў аб ей і аб гэтым асілку, які задушыў Кратона.

-           У такім выпадку абое выратаваны, - адказаў спакойна Пятроній.

 Але Тыгелін прыйшоў на дапамогу свайму гаспадару:

 - Яна ў турме па волі цэзара, ты ж сам казаў, Пятроній, што загады яго нельга парушаць.

Усе прысутныя, ведаючы гісторыю Вініцыя і Лігіі, ужо разумелі, у чым справа, таму замоўклі зацікаўленыя, чым жа размова скончыцца.

 – Яна ў турме з-за тваей памылкі і няведання закону народаў, супраць волі цэзара, - адказаў з націскам Пятроній. – Ты, Тыгелін – наіўны чалавек, але нават і ты не будзеш сцвярджаць, што яна падпаліла Рым, бо калі ты так і сцвярджаў, то цэзар табе б не паверыў.

 Але Нярон ужо прыйшоў у звычайны стан і прыкрыў свае блізарукія вочы з выразам неапісальнай злосці:

 - Пятроній мае рацыю, - сказаў ен праз хвіліну.

Тыгелін паглядзеў на яго са здзіўленнем.

 – Пятроній мае рацыю, - паўтарыў Нярон. Заўтра адчыняць для яе брамы турмы, а пра вясельны пір мы пагаворым паслязаўтра ў амфітэатры.

 “Зноў я прайграў!” – падумаў Пятроній І вярнуўшыся дадому, ен быў ужо так упэўнены, што прыйшоў канец жыцця Лігіі, што заўтра выслаў у амфітэатр вернага вызваленца, каб той дамовіўся са служыцелем спаліарыя аб выданні яе цела, бо хацеў аддаць яе Вініцыю.