Але ў гэты час загучалі трубы і значыць пярэрва відовішчаў была скончана.Людзі пачалі пакідаць месцы, у якіх збіраліся для адпачынку ног і для размовы.Пачаўся агульны рух і звыклыя перабранкі наконт занятага раней месца. Сенатары і патрыцыі спяшаліся на свае месцы.Паволі шум сціхаў, і амфітэатр прыходзіў да ладу. На арэне з’явілася грамада людзей, каб тут і там загрэбсці яшчэ злепленыя запечанай крывею груды пяску. Надыходзіла чарга хрысціян.Але паколькі гэта было новае для люду відовішча, і ніхто не ведаў, як яны будуць трымацца, то ўсе чакалі іх з пэўнай зацікаўленасцю Настрой гледачоў быў сканцэнтраваны, бо ўсе спадзяваліся ўбачыць незвычайныя сцэны, але настрой разам з тым быў непрыязны. Канешне, гэтыя людзі, якія павінны былі вось-вось з’явіцца, спалілі Рым і адвечныя яго скарбы. Яшчэ яны карміліся крывею немаўлят, труцілі ваду, пракліналі ўвесь род людскі і ўчынялі самыя страшныя злачынствы. Абуджанай нянавісці недастаткова было самых суровых пакранняў і калі што і хвалявала сэрцы гледачоў, то толькі тое, ці пакуты ахвяр будуць адпаведныя ўчынкам гэтых варожых асуджаных. Тымчасам сонца ўзнялося высока, і яго промні, якія прабіваліся праз пурпур веларыума, напоўнілі амфітэатр крывавым святлом. Пясок стаў агністага колеру і ў гэтых промнях у тварах людзей, як і ў пустцы арэны, якая праз хвіліну павінна была запоўніцца чалавечымі пакутамі і жывельнай жорсткасцю, было штосьці страшэннае. Здавалася, што ў паветры носіцца навальніца і смерць. Тлум, звычайна вяселы, замоўк ад нянавісці. Твары былі азлобленыя.Тут прэфект даў знак: у гэты час з’явіўся той самы стары, апрануты, як Харон, які выклікаў на смерць гладыятараў і прайшоў павольным крокам праз усю арэну сярод глухой цішыні стукнуў тры разы молатам у дзверы. Па ўсім амфітэатры разляглося :”Хрысціяне” Хрысціяне” Скрыгатнулі жалезныя краты на цемных адтулінах, пачуліся звыклыя крыкі мастыгафораў “На пясок!” і ў адзін момант арэна запоўнілася грамадамі нібыта пудзілаў, абшытых скурамі жывелаў. Усе беглі хутка, амаль як у ліхаманцы і, выбегшы на сярэдзіну кола арэны, падалі на калены адзін ля аднаго з узнятымі рукамі. Люд лічыў, што гэта просьба аб літасці і, усцешаны такой баязлівасцю, пачаў тупацець, свісцець, кідаць пустым посудам ад віна, паабгрызанымі касцямі і раўсці:” Жывел! Жывел!” але раптам адбылося штосьці нечаканае. Бо з сярэдзіны касматай грамады данесліся галасы, якія пелі , і ў гэты час загучала песня, якую першы раз чулі у рымскім цырку. “Хрыстос рэгнат!” У гэты час невыказальнае здзіўленне ахапіла люд. Асуджаныя на смерць спявалі з позіркамі, узнесенымі да веларыума. Бачныя былі збялелыя іх твары, але натхненыя. Усе зразумелі, што людзі гэтыя не просяць аб літасці, і што здаецца, не бачаць ані цырку, ані люду, ні сенату, ні імператара. “Хрыстос рэгнат!” - гучала усе больш выразна, а на лавах з нізу да верху між радамі гледачоў не адзін задаваў сабе пытанне: што гэта адбываецца і што гэта за Хрыстос, які пануе паводле словаў гэтых людзей, якія павінны памерці.але ў гэты час адчынілі новыя краты і на арэну выбеглі з дзікай хуткасцю і гаўканнем цэлыя стаі сабак: вялізных палевых малосаў з Пелапанесу, паласатых сабак з пірэнеяў і падобных да ваўкоў дварняг з Іберыі, наўмысна згаладалых, з запалымі бакамі і налітымі крывею вачыма.Выцце і скавытанне напоўніла ўвесь амфітэатр.Хрысціяне скончылі пець і стаялі, укленчыўшы нерухома, нібы скамянелі, паўтараючы толькі адным хорам”За Хрыста! За Хрыста” Сабакі пачулі людзей пад скурамі жывелі, здзіўленыя іх нерухомасцю, не смелі на іх накінуцца адразу. Адны лезлі на сцены ложаў, нібы хацелі дабрацца да гледачоў, іншыя бегалі навокал, галодна гаўкаючы, нібы гналі нейкага нябачнага звера. Гледачы ўгнявіліся. Загучалі тысячы галасоў: некаторыя перадражнялі жывел, іншыя гаўкалі накшталт сабак, іншыя ж натраўлівалі сапраўдных сабак на розных мовах. Амфітэатр скаланаўся ад крыкаў.Раздражненыя сабакі пачалі то нападаць на ўкленчыўшых, то яшчэ бадзяліся, клацаючы зубамі, аж нарэшце адзін з малосаў упіўся сваімі ікламі ў плячо жанчыны, якая была спераду, і пацягнуў яе да сябе. У гэты ж час дзесяткі сабак кінуліся ў цэнтр, нібы праз калідор. Тлум сцішыўся, каб прыгледзецца з большай увагай. Сярод выцця і скавытання чуваць яшчэ было , як жаласна гучалі мужчынскія і жаночыя галасы. За Хрыста” За Хрыста! Але на арэне паўтвараліся жывыя клубкі з целаў сабак і людзей. Кроў цякла струменямі з параздзіраных целаў. Сабакі адзін за адным адгрызалі чалавечыя ногі і рукі.Пах крыві і параздзіраных шлункаў заглушыў аравійскія водары і напоўніў увесь цырк. У канцы ўжо толькі дзе-нідзе былі бачныя адзінкавыя ўкленчыўшыя постаці, якія пакрываліся рухомай гарой, якая стагнала. Вініцый, які у момант, калі хрысціяне выбеглі на арэну, узняўся і павярнуўся, каб згодна з абяцаннем паказаць фосару бок, у якім сярод людзей Пятронія быў схаваны Апостал Пётр, сеў і сядзеў з тварам пакойніка, гледзячы шклянымі вачыма на жудаснае відовішча. Спачатку ен расхваляваўся, што фосар мог памыліцца і што Лігія можа знаходзіцца сярод ахвяр, і здранцвеў, але калі пачуў галасы За Хрыста! За Хрыста! І калі ўбачыў пакуты такой колькасці людзей, якія паміраючы, сведчылі праўду сваю і пра Бога свайго, яго агарнула іншае пачуцце, якое даймала яго як страшэнны бясконцы боль, што калі Хрыстос сам памер у пакутах і калі гінуць за яго тысячы, калі выліваецца мора крыві, то калі адной кропляй больш – нічога не азначае і што грэх нават папрасіць аб літасці.Гэта думка ішла да яго з арэны, працінала яго разам са стогнамі паміраючых. Аднак ен маліўся і паўтараў засмяглымі вуснамі Хрысце, Хрысце! Твой Апостал маліўся за яе. Пасля чаго ен трапіў у забыцце, страціў прытомнасць, адчуванне, дзе ен знаходзіцца.Яму толькі здавалася, што крыві на арэне усе больш і яе узровень узнімаецца, што хутка яна выцячэ з цырку на ўвесь Рым.Зрэшты, ен не чуў нічога: ні выцця сабак, ні крыкаў людзей, ні галасоў аўгустыянаў, якія раптам закрычалі: - Хілон самлеў.
– Хілон самлеў! – паўтарыў Пятроній, паварочваючыся у бок грэка.
А той сапраўды самлеў і сядзеў белы, як палатно, з закінутай назад галавой і з шырока адкрытымі вуснамі, падобны да нябожчыка. У гэту самую хвіліну пачалі выпіхаць новых ахвяр у скурах на арэну.Яны кленчылі адразу ж, як і іх папярэднікі, але стомленыя сабакі не хацелі іх чапаць. Хіба што некалькі іх кінулася на тых, хто бліжэй стаяў, іншыя ж палеглі і пападнімалі акрываўленыя пашчы ды пачалі цяжка дыхаць і пазяхаць.У гэты час занепакоены ў душы але абпіты крывею і шалеючы люд пачаў пранізліва крычаць:
- Ільвоў! Ільвоў! Выпусціць ільвоў!
Львоў павінны былі трымаць зачыненымі аж да наступнага дня, але ў амфітэатрах люд дыктаваў сваю волю усім і нават імператару. Адзін толькі Калігула, які быў сам па сабе і змяняў свае жаданні, асмельваўся супраціўляцца, і нават бывала, што загадваў суцішваць натоўпы кіямі, але і ен часта згаджаўся. Нярон жа, якому воплескі былі даражэй за ўсё на свеце, не супраціўляўся ніколі, тым больш не аспрэчваў гэта цяпер, калі справа ішла аб заспакаенні раздражненасці натоўпаў пасля пажару і аб хрысціянах, на якіх ен хацеў узваліць усю адказанасць за бедства. Таму ен падаў знак, каб адчынілі кунікул, што калі люд убачыў, то тут жа супакоіўся. Пачулася рыпенне кратаў, за якімі трымалі львоў. Сабакі, убачыўшы іх, збіліся ў кучу на процілеглым баку круга, скавычучы паціху, тыя ж пачалі адзін за адным выходзіць на арэну, вялізныя, жоўтыя, з вялікімі кудлатымі галовамі. Сам цэзар павярнуў да іх свой стомлены твар і прыклаў смарагд да вока, каб лепш бачыць. Аўгустыяне віталі іх воплескамі; тлум пералічваў іх па пальцах і сачыў хціва разам з тым, якое ўражанне робіць іх выгляд на ўкленчыўшых сярод арэны. Тыя ж зноў сталі паўтараць незразумелыя для большасці і раздражняючыя ўсіх словы “За Хрыста!” Але львы, хаця і галодныя, не спяшаліся да ахвяр. Чырванаваты бляск на арэне біў ім у вочы, таму яны іх прыжмурвалі, нібы плачучы; некаторыя высцягвалі ляніва свае залацістыя целы, некаторыя, разяваючы пашчы, пазяхалі, нібы хочучы прадэманстраваць гледачам жудасныя іклы. Але потым пах крыві і параздзіраных целаў, мноства якіх ляжала на арэне, пачалі уздзейнічаць на жывел.Хутка рухі іх сталі неспакойнымі, грывы уздыбіліся, ноздры прагна ўцягвалі паветра. Адзін леў раптам прыпаў да трупа жанчыны з паабдзіраным тварам і, паклаўшы пярэднія лапы на яе цела, ен пачаў злізваць шурпатым языком запечаную кроў, другі наблізіўся да хрысціяніна, які трымаў на руках дзіця, абшытае скурай аляняці.Дзіця трэслася ад крыку і плачу, сутаргава абдымаючы шыю бацькі, той жа хацеў падоўжыць яму жыцце хоць на хвіліну, намагаўся адарваць рукі ад сваей шыі, каб перадаць яго далей, укленчыўшым. Але крык і рух раздражніў ільва. Ен раптам коратка рыкнуў, задушыў дзіця адным ударам лапы і схапіў у пашчу галаву бацькі ды зжэр яе у адзін момант Бачачы гэта, усе іншыя накінуліся на хрысціян.Некалькі жанчын не маглі стрымаць крыкаў страху, але гледачы заглушылі іх воплескамі, якія тут жа і сціхлі, бо ахвота паглядзець перамагла У гэты час можна было ўбачыць страшныя рэчы: галовы, якія знікалі цалкам у пашчах, грудзі, якія успарваліся адным ударам іклаў. Вырваныя сэрцы, лёгкія, чутна было , як трашчаць косці на зубах жывелін. Некаторыя львы, схапіўшы ахвяру за бок ці за паясніцу, леталі шаленымі скокамі па арэне, нібыы шукаючы месца больш закрытае, дзе маглі б зжэрці сваіх ахвяр. Іншыя бораліся, паўзлазіўшы адзін на аднаго, абхопліваючы лапамі, як атлеты і напаўняючы амфітэатр рыкамі. Людзі ўзнімаліся з месцаў. Іншыя пакідалі свае месцы, каб спусціца на сектар ніжэй, каб лепш бачыць, і тапталі там іншых да смерці. Здавалася, што узняўшыся, натоўпы кінуцца на самую арэну і пачнуць раздзіраць усіх разам з ільвамі.Часам чуцен быў нечалавечы крык, часам воплескі, часам рык, мырканне, клацанне іклаў. Выцце сабак, часам – толькі стогны.. Імператар трымаў смарагд ля вока і цяпер уважліва глядзеў.Твар Пятронія прыбраў выраз гідкасці і пагарды. Хілона раней ужо вынеслі з цырку. А з кунікулаў выпускалі усе новых ахвяр. З найвышэйшага раду ў амфітэатры пазіраў на іх Апостал Пётр.Ніхто на яго не глядзеў, усе былі захопленыя відовішчам на арэне і ен узняўся, як некалі ў Карнэлія вёсцы благаславіў на смерць і вечнае жыцце тых, якіх павінны былі схапіць, так цяпер ён ускладаў крыж на гінучых ад іклаў жывел і на іх кроў, на іх пакуты, на мертвыя целы, ператвораныя ў бясформенныя груды мяса і на душы, што адляталі з крывавага пяску. Некаторыя хрысціяне бачылі яго і тады святлелі іх твары і яны ўсміхаліся, бачачы уверсе над сабою знак крыжа. У яго разрывалася душа і ен прамаўляў:
- О, Божа! Няхай будзе воля твая, бо ў хвалу Тваю, у сведчанне праўды гінуць гэтыя авечкі мае.Ты загадаў мне іх пасвіць, дык вось я і перадаю іх Табе , а Ты разлічыся з імі, Божа, вазьмі іх, загаі раны іх, супакой іх боль і дай ім яшчэ больш шчасця, чым тут яны паспыіалі пакутаў”
І ен хрысціў адных, пасля другіх, грамаду пасля грамады, з такой вялікай любоўю, нібы яны былі яго дзецьмі, якіх ен перадаваў проста ў рукі Бога! У гэты час цэзар ці то забыўся, ці то хочучы, каб відовішча пераўзышло усе, што дагэтуль бачылі ў Рыме, шапнуў некалькі слоў прэфекту горада, той жа пакінуў подыум і падаўся да кунікулаў. І нават люд ужо здзівіўся, калі ўбачыў, як краты зноў адчыняюцца.Цяпер выпускалі розных жывел: тыграў з-над Еўфрату, намібійскіх пантэр, мядзведзяў, ваўкоў , гіен і шакалаў. Уся арэна ўкрылася нібы рухомай хваляй скур паласатых, жоўтых, палевых, цемных, карычневых і плямістых. Гэта было месіва, у якім вочы не маглі адрозніць нічога, акрамя непрыязных варушэнняў і хрыбтоў жывел. ВІДОВІШЧА СТРАЦІЛА ВЫГЛЯД РЭАЛЬНАГА І ПЕРАТВАРЫЛАСЯ НІБЫТА Ў ОРГІЮ КРЫВІ, НІБЫ ў страшны сон, у жудаснае відма для страціўшых розум. Пэўная мера была перабраная.Сярод рыкаў, выцця і скавытання пачуліся тут і там на лавах гледачоў спужаныя спазматычныя смешкі ад жанчын, сілы якіх нарэшце вычарпаліся.Людзям стала страшна.Твары перамяніліся. На розныя галасы люд пачаўкрычаць: “Досыць” Досыць”” Але жывел лягчэй было выпусціць, чым загнаць назад.Цэзар аднак знайшоў выйсце як ачысціць ад іх арэну - ен прыдумаў новую гульню. Ва ўсіх сектарах сярод лавак з’явіліся групы чорных, з пер’ем і завушніцамі намібійцаў з лукамі у руках.Люд здагадаўся, шт адбудзецца і прывітаў іх вокрыкамі задавальнення, тыя ж наблізіліся да краеў арэны і паўкладалі стрэлы ды пачалі цаляць па скучаных жывелах. Гэта было прынцыпова новае відовішча. Стройныя чорныя целы адхіляліся назад, цэлячыся з гнуткіх лукаў і пасылаючы дрот за дротам. Свіст дротаў з пер’ем і шум ад цеціваў перамешваўся з выццем жывел і вокрыкамі гледачоў. Ваўкі, мядзведзі, пантэры і людзі, якія яшчэ заставаліся жывыя, падалі ўпокат адзін ля аднаго. То тут, то там леў, адчуўшы дрот у баку, раптоўна паварочваў раптам перакрылеўную ад ярасці пашчу, каб схапіць і ператрушчыць дрэўка.Іншыя стагналі ад болю. Дробныя жывелы напалохаліся і насіліся, як сляпыя, па арэне ці біліся галовамі аб краты, а тымчасам дроты свісцелі і свісцелі так доўга, аж пакуль усе жывое не палегла у апошніх перадсмяротных сутаргавых рухах. Цяпер на арэну выбеглі сотні нявольнікаў з цырку, узброеных рыдлеўкамі, метламі, тачкамі, кашамі для вынасу унутранасцей і з мяхамі пяску. Адны выходзілі за другімі, і па ўсяму колу арэны закіпела шпаркая праца. Арэну ачысцілі ад трупаў, крыві і дзярма, перакапалі, разраўнялі і пацерушылі тоўстым слоем свежага пяску.Пасля паўбягалі амурчыкі, раскідаючы пялесткі ружаў, лілей і розных кветак. Зноў запалілі лямпы і знялі веларыум, бо сонца ўжо пачало заходзіць. Людзі пазіралі адно на аднаго са здзіўленнем і запытваліся, што за відовішча чакае іх яшчэ сення. Чакалі такога, на што ніхто не спадзяваўся. І вось цэзар, які ад пэўнага часу пакінуў подыум, з’явіўся раптам на уквечанай арэне прыбраны ў пурпурны плашч і залаты вянец. Дванаццаць спевакоў з цытрамі ў руках ішлі за ім, ен жа, трымаючы срэбную лютню, выйшаў урачыстым крокам на сярэдзіну і, пакланіўшыся некалькі разоў гледачам, скіраваў позірк да неба і нейкі час стаяў гэтак, нібы чакаючы натхнення. Пасля ен ударыў па струнах і пачаў спяваць:
О, прамяністы сын Леты, уладар Тэнеду, Кіліі, Хрызы, Ты, у агні каго святы горад Іліену, мог яго гневу Ахіваў здаць і сцярпець, што святыя алтары, што вечна палаюць вечна ў твой гонар, запырскала кроў траянцаў? Да цябе дрыжачыя рукі старога, о срэбналукі, які скіраваны ў будучыню, Да цябе маці з глыбінь улонняў узносілі слезны голас, каб ты злітаваўся над іх дзецьмі; І камень бы ўзрушылі тыя скаргі, а ты быў менш нават чулы, чым камень, Смінтэй, да людскога болю!..
Песня ператваралася паволі ў жаласную, поўную болю элегію. У цырку зрабілася ціха. Праз хвіліну цэзар, сам узрушаны, заспяваў далей:
Ты ж мог боскай фармінгі гукамі Прыглушыць лямант сэрцаў і крык. Вока яшчэ і сення заходзіцца слязьмі, як кветка расою, на гук гэтай сумнай песні, якая уваскрашае з праху і попелу папялішча, бедства, дзень згубы... Смінтэй, дзе ты ў гэты час быў?
Тут голас яго задрыжаў, вочы заблішчалі ад слез. На вейках вясталак таксама бліснулі слезы. Народ сядзеў ціха, потым раздалася бура авацый. А звонку праз адчыненыя для свежага паветра дзверы ваміторыяў даносілася рыпенне вазоў, на якія складвалі акрываўленыя парэшткі хрысціян: мужчын, жанчын і дзяцей, - каб вывезці іх і паскідаць у страшэнныя ямы, якія зваліся путыкулы. Апостал Пётр абхапіў рукамі сваю сівую галаву, якая трэслася, бязмоўна клікаў: “ Божа! Божа! Каму аддаў ты ўладу над светам! І ты яшчэ хочаш заснаваць у гэтым горадзе сваю сталіцу!”
Комментариев нет:
Отправить комментарий