Раздзел 8 QUO VADIS? Г.Сенкевіч

Раздзел VIII

Урса ніхто не затрымаў, ніхто нават не запытаў, што ён робіць. Тыя з гасцей, якія не ляжалі пад сталом, не пільнавалі ўжо сваіх месцаў, і слугі, бачачы велікана, які нёс на руках госцю, палічылі, што гэта нявольнік выносіць сваю уп'янелую гаспадыню. Дарэчы, Акта ішла з імі, і яе прысутнасць здымала падазрэнні.

Так яны выйшлі з трыклінія да прылеглага пакоя, а адтуль – на галерэю, што вяла да пакояў Акты.

Лігію сілы пакінулі настолькі, што ляжала, як мёртвая на плячы Урса. Але калі яе абдало халодным і чыстым ранішнім паветрам, яна адкрыла вочы. Станавілася ўсе святлей. Хвілінай пазней, ідучы каланадай, яны выйшлі ў бакавы портык, які вёў не на двор, а ў сады палацу, дзе вершаліны піній і кіпарысаў зачырванеліся ад ранішняга святла. У гэтай частцы палацу было пуста, і водгаласы музыкі і застольнага крыку станавіліся ўсё невыразней. Лігіі здавалася, што выцягнулі яе з пекла і вынеслі на светлы свет божы. Было штосьці і за сценамі гэтага агіднага трыклінія. Было неба, зара, святло і ціша. Дзяўчына раптоўна расплакалася і, тулячыся да пляча велікана, пачала паўтараць са слязьмі:

-        Дадому, Урс, дадому, да Плаўціяў!

-        Пойдзем, - адказаў Урс.

Тымчасам яны апынуліся ў малым атрыі, што належаў да пакояў Акты. Там Урс пасадзіў Лігію на мармуровую лаву недалёка ад фантана. Акта ж пачала яе супакойваць і угаворваць адпачыць, запэўніваючы, што цяпер ёй нічога не пагражае, бо п'яныя госці будуць спаць пасля балявання да вечара. Але Лігія доўгі час не магла супакоіцца і, сціскаючы рукамі скроні, толькі паўтарала, як дзіця:

-        Дадому, да Аўлаў!. . .

Урс быў гатовы. Каля брамы праўда стаяць прэтарыянцы, але ён і так пройдзе. Салдаты не затрымліваюць тых, хто выходзіць. Перад уваходнай аркай шмат паланкінаў. Людзі пачнуць выходзіць цэлымі натоўпамі. Ніхто іх не затрымае. Выйдуць разам з іншымі і пойдуць проста дадому. Дарэчы, што яму! Як яго царэўна загадае, так і павінна быць. Дзеля гэтага ён тут.

А Лігія паўтарала:

-        Так, Урс, выходзьма!

Але Акта павінна мець розум за абоіх. Выйдуць! Так!Ніхто іх не затрымае. Але з дому імператара нельга ўцякаць, і хто гэта робіць, учыняе злачынства, дзяржаўную здраду. Выйдуць, але вечарам цэнтурыён на чале салдат прынясе прысуд смерці Аўлу, Пампоніі Грэцыне, Лігію ж забярэ назад у палац, і тады ўжо не будзе для яе ратунку. Калі Плаўціі прымуць яе пад свой дах, іх чакае смерць напэўна.

У Лігіі апусціліся рукі. Не было рады. Павінна была выбіраць паміж пагібеллю Плаўціяў і ўласнай. Ідучы на баляванне, мела надзею, што Вініцый і Пятроній папросяць за яе ў імператара і аддадуць яе Пампоніі, цяпер жа ведала, што гэта яны самі падгаварылі імператара, каб забраў яе ў Аўлаў. Не было рады.  Хіба толькі цуд мог яе вырваць з гэтай бездані. Цуд і магутнасць Бога.

-         Акта, - прамовіла яна з роспаччу, - ці чула ты, як Вініцый гаварыў, што яму імператар мяне падарыў і што сёння вечарам прышле па мяне нявольнікаў і забярэ мяне ў свой дом?

-         Чула, - адказала Акта.

І развёўшы рукамі, змоўкла. Роспач, з якой гаварыла Лігія, не знаходзіла водгуку ў яе душы. Бо сама яна была раней каханкай Нярона. Сэрца яе, хоць і добрае, не магло адчуць спаўна сараматы такіх адносін. Як былая нявольніца, яна надта зжылася з законам няволі, а апроч гэтага кахала дасюль Нярона. Калі б ён захацеў да яе вярнуцца, прасцерла б да яго рукі, як да шчасця. Разумеючы цяпер ясна, што Лігія альбо павінна стаць каханкай маладога і прыгожага Вініцыя, альбо адправіць сябе і Аўлаў на пагібель, Акта папросту не разумела, як дзяўчына можа вагацца.

-         У доме імператара, сказала яна памаўчаўшы, - не было б табе бяспечней, чым у доме Вініцыя.

І не прыйшло ёй да галавы, што хаця і гаварыла праўду, словы яе азначалі: “Згадзіся з лёсам і стань наложніцай Вініцыя.” Але Лігіі, якая яшчэ адчувала на вуснах яго поўныя пажадлівасці і палаючыя, як вуголле, пацалункі, кроў прыліла да твару ад сораму пры адным успаміне пра іх.

-         Ніколі! – ускрыкнула яна. – Я не застануся ні тут, ні ў Вініцыя, ніколі!

Акту здзівіла гэта ўспышка.

-         Хіба, - спытала яна, - Вініцый табе такі ненавісны?

Але Лігія не магла адказаць, бо зноў расплакалася. Акта прытуліла яе да грудзей і пачала суцяшаць. Урс цяжка дыхаў і сціскаў моцныя кулакі, бо любячы з адданасцю сабакі сваю царэўну, ён не мог выносіць яе слёзы. У яго лігійскім, паўдзікім сэрцы расло жаданне вярнуцца ў залу і задушыць Вініцыя, а калі спатрэбіцца, то і імператара, але ён баяўся рызыкаваць сваей гаспадыняй не будучы ўпэўненым, ці такі ўчынак, просты на першы погляд, будзе адпаведным для прыхільніка распятага агнца.

А Акта, прытуліўшы Лігію, зноў спытала:

-         Хіба ён табе такі ненавісны?

-         Не, - сказала Лігія, - мне нельга яго ненавідзець, бо я хрысціянка.

-         Я ведаю, Лігія. Ведаю таксама з лістоў Паўла з Тарсу, што вам нельга ні мірыцца з ганьбай, ні баяцца смерці больш, чым грахоў, але скажы мне, хіба твае вучэнне дазваляе ўчыняць смерць?

-         Не.

-         Тады як жа ты можаш наклікаць помсту імператара на дом Аўлаў?

Настала цішыня. Бездань адкрывалася зноў перад Лігіяй. Маладая ж вызваленка працягвала:

-         Я пытаюся, бо шкада мне цябе і шкада добрай Пампоніі і Аўла, і іх дзіцяці. Я даўно жыву ў гэтым доме і ведаю, чым пагражае гнеў імператара. Не! Вы не можаце адсюль уцякаць. Адна табе дарога застаецца: маліць Вініцыя, каб вярнуў цябе Пампоніі.

Але Лігія апусцілася на калены, каб прасіць некага іншага. Урс таксама ўкленчыў, і абое пачалі маліцца ў доме імператара ў ранішнім святле.

Акта ўпершыню бачыла такую малітву і не магла адарваць вачэй ад Лігіі, якая, павернутая да яе ў профіль, з узнятай галавой і рукамі глядзела ў неба, нібы чакаючы адтуль ратунку. Зара асвяціла яе цёмныя валасы і белы пеплум, адбілася ў зрэнках і ўся ў бляску, сама яна была як святло. У яе пабледнеўшым твары, у адкрытых вуснах, ва ўзнятых да неба руках і вачах было нешта незямное, экстатычнае. І Акта цяпер зразумела, чаму Лігія не можа стаць нічыей наложніцай. Перад былой каханкай Нярона прыадчыніўся край заслоны, хаваючай свет зусім іншы, чым той, да якога прызвычаілася. Уражвала яе гэта малітва ў доме зла і сараматы. Раней ёй здавалася, што для Лігіі няма выйсця, цяпер жа пачала верыць, што можа адбыцца штосьці незвычайнае, што прыйдзе нейкае выратаванне настолькі магутнае, што і сам імператар не зможа яму супрацьстаяць, што з неба на дапамогу спусцяцца нейкія крылатыя войскі ці што сонца падсцеле пад яе праменне і падніме да сябе. Чула ўжо пра шматлікія цуды сярод хрысціян і думала цяпер, што відавочна ўсё гэта праўда, паколькі Лігія так моліцца.

Лігія ж узнялася нарэшце з тварам, прасветленым надзеяй. Урс узняўся таксама і, прысеўшы каля лавы, глядзеў на сваю гаспадыню, чакаючы яе слоў. А яе вочы затуманіліся, і праз момант дзве вялікія слязіны пацяклі міжвольна па яе шчоках.

-         Няхай бог благаслаўляе Пампонію і Аўла, - сказала яна, - нельга мне наклікаць пагібель на іх, таму я іх ніколі больш не ўбачу.

Пасля чаго звярнулася да Урса, кажучы, што ён адзін застаецца ў яе цяпер на свеце, што павінен быць цяпер ёй бацькам і апекуном. Яны не могуць шукаць сховішча ў Аўлаў, бо наклічуць на іх гнеў імператара. Але яна не можа застацца ні ў доме імператара, ні ў Вініцыя. Няхай жа тады Урс возьме яе, выведзе з горада, няхай схавае дзесьці, дзе не знойдзе яе ні Вініцый, ні яго слугі. Яна ўсюды пойдзе за ім, хоць за моры, хоць за горы, да варвараў, дзе не чулі слова “Рым”, і дзе ўлада імператара не распаўсюджваецца. Няхай яе возьме і ўратуе, бо ён у яе адзін застаўся. Лігіец быў гатовы і ў знак пакоры нахіліўся і абняў яе ногі. Але на твары Акты, якая спадзявалася на цуд, адбілася расчараванне. Толькі гэта выклікала малітва? Уцячы з дому імператара- гэта значыць ўчыніць злачынства, здраду дзяржаве, якую абавязкова адпомсцяць, і калі б нават Лігія здолела схавацца, то імператар адпомсціць Аўлам. Калі хоча ўцякаць, няхай уцякае з дому Вініцыя. У такім выпадку імператар, які не любіць займацца чужымі справамі, можа нават не захоча дапамагаць Вініцыю ў пагоні, але ва ўсякім разе не будзе здрады дзяржаве.

Але Лігія сама менавіта так думала. Аўлы не будуць нават ведаць, дзе яна, нават Пампонія.Уцячэ яна не з дому, а па дарозе да яго.Юнак сказаў ёй, што вечарам прышле па яе сваіх нявольнікаў. Гаварыў напэўна праўду, якой бы не сказаў, каб быў цвярозы. Відавочна ён сам ці можа разам з Пятроніем бачыліся перад баляваннем з імператарам і змаглі яго падгаварыць, што паслязаўтра вечарам ён яе аддасць. А калі б яны забыліся, то прыслалі б па яе заўтра. Але Урс яе ўратуе. Прыйдзе, вынясе з паланкіну, як вынес з трыклінія, і пойдуць у свет. Урсу ніхто не здолее супроцьстаяць. Яго б не адолеў нават той страшны атлет, які ўчора змагаўся ў трыклініі. Але ж Вініцый можа прыслаць вельмі шмат нявольнікаў, таму Урс зараз жа пойдзе да святара Ліна за парадай і дапамогай. Святар злітуецца над ёй, не пакіне ў руках Вініцыя і загадае хрысціянам ісці з Урсам, каб яе ўратаваць. Адаб'юць яе і забяруць, а потым Урс здолее яе вывесці з горада і схаваць дзесьці ад рымскай улады.

І твар яе пачаў ружавець і весялець. Яна зноў узбадзерылася, быццам надзея на выратаванне стала рэчаіснасцю. Раптам яна кінулася на шыю Акце і пацалаваўшы яе шчаку зашаптала:

-         Ты нас не выдасі, Акта, праўда?

-         Клянуся ценем сваей маці, - адказала вызваленка, - я не здраджу вам і прасі толькі свайго бога, каб Урс здолеў цябе адабраць.

Але блакітныя, дзіцячыя вочы велікана свяціліся шчасцем. Ен жа не змог нічога прыдумаць, хоць ламаў сваю бедную галаву, але гэта ўжо ен здолее. І ці ўдзень, ці ноччу, яму ўсе роўна!. . . Пойдзе да святара, бо той чытае ў небе, што трэба рабіць, а што не трэба. Але хрысціян і так змог бы сабраць. Мала ў яго знаёмых нявольнікаў-гладыятараў і вольных людзей на Субуры і за мастамі. Сабраў бы іх тысячу ці дзве. І ен забярэ сваю гаспадыню, а вывесці яе з горада таксама зможа і далей пойдзе з ёй. Пойдуць яны хоць на край свету ці хаця б туды, адкуль яны родам, дзе і не чуў ніхто пра Рым. Тут ён пачаў углядацца перад сабой, нібы хацеў убачыць нейкія даўно мінулыя рэчы і прамовіў:

-         Да бору? Гэй, які бор, які там бор!

Толькі праз хвіліну ен вярнуўся да рэчаіснасці. Вось зараз ен пойдзе да святара, а вечарам будзе ўжо з якою сотняю сяброў чакаць паланкін. І няхай бы яе суправаджалі не толькі нявольнікі, а нават прэтарыянцы! Тады ўжо лепш нікому не трапляць пад яго кулакі, хоць бы і ў жалезных даспехах. Бо хіба жалеза такое ўжо моцнае?Калі добра ўдарыць па жалезу, то і галава пад ім не вытрымае.

Але Лігія з глыбокай і разам з дзіцячай важнасцю ўзняла ўказальны палец:

-         Урс! “Не забі!” – прамовіла яна.

Лігіец закінуў за галаву вялізную, падобную да дубіны руку і стаў, мармычучы, паціраць карак з вялікім заклапочаннем. Ен павінен яе забраць, “сваё святло”. Сама сказала, што цяпер яго чарга. Будзе старацца, наколькі зможа. Але калі адбудзецца штосьці супраць яго волі? Павінен яе забраць! Ну, калі ўжо здарыцца, то ён будзе так каяцца, так прасіць нявіннага агнца, што распяты агнец злітуецца над ім , бедалагам. Ен бы канешне не хацеў агнца абразіць, толькі што рука ў яго такая цяжкая...

І вялікая ўсхваляванасць адбілася на яго твары, але прагнучы яе схаваць, ен пакланіўся і сказаў:

-         То я іду да святога айца.

Акта ж абняла Лігію за шыю і пачала плакаць. . .

Яшчэ раз яна зразумела, што есць нейкі свет, у якім нават у пакутах больш шчасця, чым ва ўсіх багаццях і раскошы дому імператара, яшчэ раз адчыніліся перад ёй дзверы да святла, але разам з тым яна ўсведамляла, што нягодная прайсці праз гэтыя дзверы.