Раздзел 10 QUO VADIS? Г.Сенкевіч

Раздзел Х

А дом Вініцыя быў і сапраўды прыбраны ў зеляніну мірты і плюшча, развешаных на сценах і над дзвярыма. Калоны былі абвіты вінаградам. У атрыі, пад верхняў адтулінай якога расцягнулі для аховы ад начнога холаду ваўняную пурпурную тканіну, было светла, як удзень. Гарэлі з васьмю і дванаццаццю агнямі каганцы ў выглядзе жбаноў, дрэў, жывёл, птушак ці статуй, што трымалі лямпы, напоўненыя пахучым алеем, самі ж лямпы былі з алябастру, з мармуру, з пазалочанай карынфскай медзі, не такія чароўныя, як той вядомы свяцільнік з храма Апалона, якім карыстаўся Нярон, але прыгожыя і зробленыя вядомымі майстрамі. Некаторыя былі прыкрыты александрыйскім шклом ці празрыстымі тканінамі з берагоў Інда, чырвонымі, блакітнымі, жоўтымі, фіялетавымі, так што ўвесь атрый быў поўны рознакаляровых блікаў. Паўсюль распаўсюджваўся пах нарду, да якога Вініцый прызвычаіўся і які палюбіў на Ўсходзе. У глыбіні дому, дзе снавалі  жаночыя і мужчынскія постаці нявольнікаў таксама было шмат святла. У трыклініі стол накрыты быў на чатыры асобы, бо на вячэры апрч Вініцыя і Лігіі павінны былі быць Пятроній і Хрысатэміда. Вініцый ва ўсім згаджаўся з парадамі Пятронія, які пераканаў яго не ісці па Лігію, а паслаць Атацына з атрыманым у імператара дазволам. Самому ж прыняць яе ў доме і прыняць яе годна і з пашанай.

-         Учора ты быў п'яны, - казаў яму Пятроній. – Я цябе бачыў: ты паводзіў сябе з ёй, як каменацёс з Албанскіх гор. Не будзь занадта напорысты і памятай, што добрае віно трэба піць павольна. Ведай таксама, што салодка жадаць, але яшчэ прыемней быць жаданым.

Хрызатэміда мела аб тым уласнае, крыху іншае меркаванне, і Пятроній, называючы яе сваёй вяшчунняй і галубкай, пачаў тлумачыць ей розніцу, якая павінна быць паміж добрым цыркавым вазніцам і юнаком, які ўпершыню кіруе квадрыгай. Пасля чаго звярнуўся да Вініцыя:

-         Заслужы яе давер, развесялі яе, будзь з ей вялікадушным. Я не хацеў бы быць на сумнай вячэры. Пакляніся ёй нават Гадэсам, што вернеш яе Пампоніі, і ўжо ад цябе будзе залежаць, захоча яна назаўтра застацца ці вярнуцца.

Пасля чаго паказваючы на Хрызатэміду дадаў:

-         Я ўжо пяць гадоў штодзень раблю больш-менш так з гэтай палахлівай горліцай і не магу паскардзіцца на яе суровасць.

Хрызатэміда ўдарыла яго за гэта веерам з паўлінавага пер'я і сказала:

-         Хіба я табе не супраціўлялася, сатыр!

-         Таму віною быў мой папярэднік. . .

-         Хіба ты не быў ля маіх ног?

-         Каб на іх пальцы ўздзець пярсценкі!

Хрызатэміда зірнула міжвольна на свае ногі, на пальцах якіх паблісквалі ўпрыгожанні і разам з Пятроніем яны засмяяліся. Але Вініцый не слухаў іх спрэчкі. Сэрца яго неспакойна білася пад узорыстым адзеннем сірыйскага жраца, у якое ен апрануўся для сустрэчы Лігіі.

-         Павінны былі ўжо выйсці з палацу, - прамовіў ён, размаўляючы сам з сабою.

-         Павінны былі, - згадзіўся Пятроній. Можа табе цяпер расказаць пра прадказанні Апалонія з Тыяны ці тую гісторыю пра Руфіна, якую, чаму не памятаю, я не скончыў.

Але Вініцыя не цікавіў ні Апалоній з Тыяны, ні гісторыя Руфіна. Думкамі ен быў з Лігіяй і хаця ен адчуваў, што лепш было сустрэць яе ў доме, чым ісці ў ролі судовага стражніка да палацу, аднак хвілінамі ён шкадаваў, што не пайшоў, і толькі таму, што мог бы раней убачыць Лігію і сядзець каля яе ў прыцемках у двухмесным паланкіне.

У гэты час нявольнікі ўнеслі на трыножніках, аздобленых галовамі бараноў, бронзавыя сасуды з вуголлем, на якое пачалі сыпаць кавалачкі мітры і нарду.

-         Ужо паварочваюць да Карынаў, - сказаў зноў Вініцый.

-         Ен не вытрымае, выбежыць насустрач і яшчэ чаго добрага размінецца з імі, - усклікнула Хрысатэміда.

Вініцый усміхнуўся і сказаў:

-         Ды не, вытрымаю. Але пачаў раздзімаць ноздры і гучна сапсці, што бачачы Пятроній павёў плячыма.

-         Няма ў ім філосафа ні на сестэрцый, - сказаў ён,- і ніколі я не зраблю з гэтага сына Марса чалавека.

-         Яны ўжо на Карынах!

Яны ж сапраўды звярнулі да Карынаў. Нявольнікі, так званыя лампадарыі, ішлі спераду, іншыя, педысеквы – па абодва бакі паланкіну. Атацын ішоў тут жа, за імі, наглядаючы за працэсіяй.

Але яны аднак рухаліся павольна, бо ліхтары ў горадзе дрэнна асвятлялі дарогу. Пры гэтым вуліцы побач з палацам былі пустыя, толькі дзе-нідзе які-небудзь чалавек праходзіў з ліхтарыкам, але чым далей ад палацу, тым больш нязвыкла вуліцы станавіліся ажыўленыя. Амаль з кожнага завулка выходзілі людзі па трое, па чацвёра, усе без факелаў, усе ў цёмных плашчах. Некаторыя ішлі разам з працэсіяй, мяшаючыся з нявольнікамі, іншыя ішлі спераду, некаторыя хісталіся, як п'яныя. Хвілінамі ісці станавілася немагчыма настолькі, што лампадарыі пачалі крычаць:

-         Дарогу шляхетнаму трыбуну Марку Вініцыю!

Лігія бачыла праз адсунутыя фіранкі тыя цёмныя натоўпы і пачала дрыжаць ад узрушэння. Апаноўвала яе то надзея, то трывога. “Гэта ён! Гэта Урс і хрысціяне. Зараз усё адбудзецца, - прамаўляла яна дрыжачымі вуснамі. –О, Хрыстос, уратуй!”

Але ўжо і Атацын, які спачатку не зважаў на гэта нязвыклае ажыўленне вуліцы, пачаў нарэшце непакоіцца. Было ў гэтым штосьці дзіўнае. Лампадарыі мусілі ўсе часцей крычаць: “ Дарогу паланкіну шляхетнага трыбуна!” З бакоў незнаёмыя людзі націскалі так, што Атацын загадаў нявольнікам адганяць іх дубінкамі. Раптам наперадзе пачуўся крык, і ў адзін момант згасла ўсё святло. Каля паланкіну зрабіўся тлум, мешаніна і бойка. Атацын зразумеў – гэта быў проста напад. А зразумеўшы, спужаўся. Усім было вядома, што імператар часта дзеля забавы творыць бясчынне з аўгустыянцамі ў Субуры і ў іншых кварталах горада. Было вядома, што часам ён нават прыносіў з тых начных падарожжаў гузы і сінякі, але хто бараніўся, ішоў на смерць, хоць бы і быў сенатарам. Дом начных стражаў, абавязкам якіх было наглядацьь за парадкам у горадзе, быў не вельмі далёка, але ахоўнікі ў падобных выпадках былі глухія і сляпыя.Тымчасам каля паланкіну людзі змагаліся, біліся і тапталі адзін другога.У Атацына прамільгнула думка, што перадусім трэба ратаваць Лігію і сябе, а астатняе пакінуць лёсу. Калі ж ён выцягнуў яе з паланкіну, узяў на рукі і паспрабаваў выскачыць у цемень, Лігія пачала клікаць:

-         Урс! Урс!

Яна была ў белым, таму яе было легка заўважыць. Атацын пачаў свабоднай рукой накідваць на яе ўласны плашч, калі раптам страшэнныя абцугі схапілі яго за карак, а на яго галаву абрушылася штосьці, як камень, вялізнае. Ен жа ўпаў у адзін момант, як вол, якога ўдарылі абухом перад алтаром Юпіцера. Нявольнікі ляжалі ў большасці на зямлі ці ратаваліся, натыкаючыся сярод глыбокай цемені на сцены дамоў. На месцы застаўся толькі паламаны ў мешаніне паланкін. Урс нёс Лігію да Субуры, яго таварышы беглі за ім, паступова рассейваючыся па дарозе.

Але нявольнікі пачалі збірацца перад домам Вініцыя і раіцца. Не смелі ўвайсці. Пасля кароткай нарады яны вярнуліся на месца бойкі, дзе знайшлі некалькі мертвых цел і між іх цела Атацына. Ен яшчэ курчыўся, але пасля хвіліннай канвульсіі выпруціўся і стаў нерухомы. У гэты час яго забралі і, вярнуўшыся, затрымаліся зноў перад брамай. Трэба было аднак расказаць гаспадару, што адбылося.

-         Гулон няхай раскажа, - зашапталі некалькі галасоў. Кроў цячэ ў яго па твары, як і ў нас, і гаспадар яго любіць. Яму будзе бяспечней, чым іншым.

А германец Гулон, стары нявольнік, які некалі выняньчыў Вініцыя і дастаўся яму ад маткі, сястры Пятронія, сказаў:

-         Я раскажу, але пойдзем усе. Няхай на мяне аднаго не абрушваецца яго гнеў.

Вініцый жа ўжо зусім згубіў цярпенне. Пятроній і Хрысатэміда смяяліся з яго, але ён хадзіў хуткім крокам па атрыі, паўтараючы:

-         Ужо павінны былі быць! Ужо павінны былі быць!

І хацеў было ісці, але тыя двое яго ўтрымлівалі. Але раптам у пярэднім пакоі пачуліся крокі, і ў атрый увайшлі гуртам нявольнікі і стаўшы хутка ля сцяны, узнялі рукі і пачалі галасіць:

-         Аааа!. . . аа!

Вініцый падскочыў да іх

-         Дзе Лігія? – закрычаў ен страшэнным, не сваім голасам.

-         Ааааа!. . .

Тады Гулон выйшаў наперад з сваім акрываўленым тварам, гаворачы хутка і жаласна:

-         Гэта кроў, гаспадар! Мы бараніліся. Гэта кроў, гаспадар, гэта кроў!

Але не паспеў ен дакончыць,  як Вініцый схапіў бронзавы падсвечнік і адным ударам раскраіў чэрап нявольніка, пасля чаго абхапіў галаву рукамі, упіваючыся пальцамі ў валасы, паўтараючы:

-         Me miserum! Me miserum! Няшчасны я!

Твар яго пацямнеў, вочы закаціліся пад лоб, пена выступіла на вуснах.

-         Прутоў! – крыкнуў нарэшце ен нечалавечым голасам.

-         Гаспадар! Ааа! Злітуйся! – галасілі нявольнікі.

А Пятроній узняўся з выразам прыкрасці на твары.

-         Пойдзем, Хрысатэміда,Калі хочаш глядзець на мяса, я загадаю разбіць лаўку мясніка ў Карынах.

І яны выйшлі з атрыя, а ва ўсім доме, прыбраным у зеляніну плюшча і гатовым да вячэры, раздаліся енкі і посвіст прутоў, якія працягваліся амаль да ранку.