Раздзел 6 Quo vadis? Г.Сенкевіч

РАЗДЗЕЛ VI

Пятроній быў дома. Брамнік не пасмеў затрымаць Вініцый, які ўварваўся у атрый, як бура, і даведаўшыся, што гаспадара трэба шукаць у бібліятэцы, ен так жа імкліва ўварваўся ў бібліятэку. Пятроній штосьці пісаў, і Вініцый выхапіў стыль з яго рукі, зламаў яго, кінуў на падлогу, потым схапіў Пятронія за плечы і, наблізіўшы твар да яго твару, спытаў хрыплым голасам:

-        Што ты з ёй зрабіў? Дзе яна?

Але тут адбылося нешта неверагоднае. Гэты вытанчаны і распешчаны Пятроній схапіў далонь маладога атлета, потым схапіў і другую і, трымаючы іх абедзве ў сваёй адной з моцай жалезных абцугоў, сказаў : - Я толькі зранку недалуга, а вечарам да мяне вяртаецца былая моц. Паспрабуй-ка вырвацца. Напэўна, гімнастыцы вучыў цябе ткач, а манерам – каваль.

На твары яго не бачна было нават і ценю гневу, толькі ў вачах прамільгнулі іскрынкі былой адвагі і энергіі. Пасля адпусціў рукі Вініцыя, які стаяў перад ім прыніжаны, збянтэжаны і раз'юшаны.

-        У цябе сталёвая рука, - сказаў ён, - але клянуся ўсімі пякельнымі багамі, што калі ты мне здрадзіў, я ўсаджу нож табе ў горла, хоць бы і ў пакоях імператара.

-        Пагаворым спакойна, - адказаў Пятроній.  – Сталь мацнейшая, як бачыш, чым жалеза, хаця з тваёй адной рукі можна было б зрабіць дзве маіх, але я цябе не баюся. Затое засмучае мяне твая грубасць, а калі б людская няўдзячнасць магла мяне яшчэ здзіўляць, то здзівіўся б з тваёй няўдзячнасці.

-        Дзе Лігія?

-        У лупанарыі, гэта значыць, у доме імператара.

-        Пятроній!

-        Супакойся і сядзь! Я прасіў імператара пра дзве рэчы, якія ен мне абяцаў выканаць: спачатку здабыць Лігію з дома Аўла, а потым аддаць яе табе. Часам няма  ў цябе нажа дзе-небудзь у складках тогі? Можа праткнеш мяне? Але я табе раю пачакаць з гэтым пару дзён, інакш цябе арыштуюць, а тым часам Лігія будзе сумаваць у тваім доме.

Наступіла маўчанне. Вініцый пазіраў нейкі час здзіўленымі вачыма на Пятронія, пасля чаго сказаў:

-        Выбачай мяне.  Я кахаю яе, і каханне памуціла мне розум.

-        Захапляйся мной, Марк. Тры дні таму я сказаў імператару наступнае: “Мой пляменнік Вініцый закахаўся ў нейкую хударлявую дзяўчыну, якая выхоўваецца ў Аўла, і што яго дом ад гарачых уздыхаў стаў падобны да паравой лазні. Ні ты, імператар, сказаў я, ні я, знаўцы сапраўднай прыгажосці, не далі б за яе і тысячу сястэрцыяў, але гэты хлопец заўседы быў дурны, як трыножнік, а цяпер здурнеў канчаткова.”

-        Пятроній!

-        Калі ты не разумееш, што я сказаў гэта з мэтай аберагчы Лігію ад небяспекі, я гатоў паверыць, што сказаў яму праўду. Я ўсяліў Меднабародаму думку, што такі эстэт, як ён, не можа лічыць такую дзяўчыну прыгожай, і Нярон, які дасюль не смее глядзець інакш, чым праз мае вочы, не знойдзе ў ёй прыгажосці, а не знайшоўшы, не захоча яе мець. Трэба было засцерагчыся ад малпы і ўзяць яе на павадок. Цяпер Лігію будзе ацэньваць не ён, а Папея, а тая ўжо пастараецца як найхутчэй адаслаць яе з палацу. Я ж, нібы з неахвотай, гаварыў далей Меднабародаму: “Вазьмі і аддай Лігію Вініцыю! У цябе ёсць права зрабіць гэта, бо яна заложніца, а калі так зробіш, дапячэш Аўлу. ” І ён згадзіўся. У яго не было ніводнай прычыны не пагадзіцца, тым больш што даў яму магчымасць дапячы добрым людзям. Цябе прызначаць дзяржаўным стражам заложніцы, аддадуць табе ў рукі гэты лігійскі скарб, ты ж як саюзнік доблесных лігійцаў і як верны слуга імператара, не толькі нічога са скарбу не страціш, а пастараешся яго памножыць. Імператар для прыліку патрымае яе некалькі дзён у палацы, а потым адашле да твайго дому, ты шчаслівец!

-        Гэта праўда? Ей там нічога не пагражае ў доме імператара?

-        Калі б яна там збіралася жыць, то Папея пагаварыла б аб тым з Лукустай, але ў гэтыя некалькі дзён ей нічога не пагражае. У палацы імператара дзесяць тысяч людзей. Можа быць, што Нярон увогуле яе не ўбачыць, тым больш што ён даверыў усё мне да такой ступені, што хвіліну назад цэнтурыён быў у мяне з навінай, што праводзіў дзяўчыну да палацу і перадаў яе ў рукі Акты. Гэта добрая душа  - Акта, таму я загадаў ёй даручыць Лігію. Пампонія Грэцына відавочна таксама так мяркуе, бо пісала да яе. Заўтра у Нярона баляванне. Я выпрасіў для цябе месца побач з Лігіяй.

-        Выбачай мяне, Гай, маю гарачнасць, - сказаў Вініцый. Я думаў, што ты загадаў яе прывесці для сябе ці для імператара.

-        Я магу дараваць табе гарачнасць, але цяжэй мне дараваць табе грубыя жэсты, бесцырымонныя крыкі, і голас, які нагадвае галасы гульцоў у мору. Я не люблю гэтага, Марк, і ты гэтак больш не рабі. Ведай, што зводня імператара – Тыгелін, і ведай таксама, што калі б я хацеў узяць дзяўчыну для сябе, то цяпер бы гледзячы табе проста ў вочы сказаў бы наступнае: “Вініцый, я забіраю ў цябе Лігію і буду яе трымаць датуль, пакуль мне не надакучыць.”

Так кажучы, глядзеў у вочы Вініцыя сваімі арэхавага колеру вачыма з выразам халодным і пыхлівым, вынікам чаго была поўная збянтэжанасць Вініцыя.

-        Я вінаваты, сказаў ен.  – Ты добры, высакародны, і я ўдзячны табе ад усёй душы. Дазволь толькі задаць табе адно пытанне. Чаму ты загадаў адаслаць Лігію проста ў мой дом?

-        Бо імператар хоча захаваць прылік. Будуць гаварыць аб тым людзі ў Рыме, што, маўляў, забіраем Лігію, як заложніцу, а так пагавораць аб гэтым, пакуль яна будзе ў палацы імператара. Потым адашлем яе табе ўпотай і канец. Меднабароды – баязлівы сабака. Ведае, што ўлада яго бязмежная, аднак намагаецца прыстойна абставіць кожны свой крок. Ты ўжо астыў, каб крыху пафіласаваць? Мне самому не раз прыходзіла на думку, чаму зладзейства, хоць бы і з боку такіх вялікіх людзей, як імператар і да яго падобных, абстаўляецца заўсёды  прылікам, справядлівасцю і дабрачыннасцю. . . Навошта ім гэта ? Я лічу, што забіць брата, маці і жонку  - рэч, годная якога-небудзь азіяцкага царка, але не рымскага імператара; але калі б такое адбылося са мной, то не пісаў бы да сенату апраўдальных лістоў. Нярон жа піша. Ен дбае пра прылік, бо ен баязлівец. Тыберый жа не быў такім баязліўцам, а аднак апраўдваў кожны свой крок. Чаму так? Што за дзіўная мімавольная даніна, якую аддае зло дабрачыннасці? І ведаеш, што мне здаецца? Што робіцца гэта таму, што ўчынкі гэтыя пачварныя, а дабрачыннасць прыгожая. Ergo, сапраўдны эстэт і ёсць той самы дабрачынны чалавек. Трэба мне сёння выліць крыху віна ценям Пратагора, Прадзіка і Горгія. Аказваецца, што і сафісты могуць да чаго-небудзь быць прыдатнымі. Слухай, што я табе скажу далей. Забраў Лігію ў Аўлаў, каб аддаць табе. Добра. Лісіп стварыў бы з вас цудоўную скульптурную групу. Вы абое прыгожыя, але і мой учынак прыгожы, а будучы такім, не можа быць дрэнным. Глядзі, Марк, вось перад табой сядзіць дабрачыннасць у выглядзе Пятронія! Клі б Арыстыдэс жыў, то ён павінен быў бы прыйсці да мяне і ахвяраваць мне сто мін за кароткі выклад аб дабрачыннасці.

Але Вініцый, якога рэчаіснасць больш хвалявала, чым выклады пра дабрачыннасць сказаў:

-        Заўтра я ўбачу Лігію, а потым яна будзе кожны дзень у маім доме, заўсёды і да смерці.

-        У цябе будзе Лігія, а ў мяне Аўл – цяпер мой злейшы вораг. Ен выкліча на мяне помсту ўсіх падземных багоў. І хоць бы гэты дурань узяў перад гэтым урок сапраўднай дэкламацыі. . . Дык жа не, ён будзе праклінаць мяне так, як некалі мой брамнік слаў праклёны маім кліентам, за што я яго адправіў у вёску да эргастула.

-        Аўл быў у мяне. Я абяцаў прыслаць яму навіну аб Лігіі.

-        Напішы яму, што воля боскага імператара –найвышэйшы закон і што першы твой сын будзе мець імя Аўл. Трэба хоць як суцешыць старога. Я гатоў прасіць Меднабародага, каб пазваў яго заўтра на баляванне. Няхай бы ўбачыў цябе ў трыклініі побач з Лігіяй.

-        Не рабі гэтага, - сказаў Вініцый, - мне іх аднак шкада. І сеў, каб напісаць той ліст, які ў старога воіна адабраў рэшткі надзеі.