Раздзел 11 QUO VADIS? Г.Сенкевіч

Раздзел ХІ

У гэтую ноч Вініцый увогуле не клаўся спаць. Пасля адыходу Пятронія ён пераканаўся, што енкі пакутуючых нявольнікаў не могуць супакоіць ні яго боль, ні гнеў. Ен сабраў іншых слуг і на іх чале ўжо позняй ноччу выйшаў на пошукі Лігіі. Агледзеў  вуліцы Эсквіліну, потым Субуру, Зладзейскую вуліцу і ўсе прылеглыя завулкі. Пасля гэтага абыйшоў Капітолій, праз мост Фабрыцыя прайшоўся на востраў, потым прабег частку затыбранскага горада. Але была пагоня гэта безвыніковай, бо  ён сам не меў надзеі знайсці Лігію, а калі і шукаў яе, то  галоўным чынам таму, каб запоўніць чым-небудзь гэту страшную ноч. Вярнуўся дадому амаль на світанні, калі ў горадзе пачалі з'яўляцца вазы і мулы перакупшчыкаў гародніны і калі пекары адчынялі ўжо лаўкі. Вярнуўся і загадаў пахаваць цела Гулона, да якога дасюль ніхто не мог дакрануцца, потым тых нявольнікаў, у якіх адбілі Лігію загадаў выслаць у вясковыя эргастулы, што было карай, страшнейшай нават за смерць, нарэшце кінуўся на засланую лаву ў атрыі і пачаў бязладна раздумваць, як ён знойдзе і забярэ Лігію. Адрачыся ад яе, страціць яе, не ўбачыць яе больш здавалася яму чымсьці нерэальным і пры адной гэтай думцы яго ахоплівала шаленства. Самаўладная натура маладога ваяра першы раз у жыцці натрапіла на супраціўленне, на іншую нязломную волю, і ён папросту не мог зразумець, як гэта можа быць, каб хто-небудзь смеў паўстаць супраць яго жадання. Вініцый хацеў бы лепш, каб свет і горад сталі руінамі, чым каб ён не мог атрымаць тое, чаго прагнуў. Адабралі ў яго чару раскошы амаль з-пад самых вуснаў, але здалося яму, што адбылося штосьці нечуванае, заклікаючае да помсты па законах багоў і людзей.

Але перадусім ён не хацеў і не мог пагадзіцца з лёсам, бо нікога ніколі не прагнуў у жыцці так, як Лігію. Яму здавалася, што не здолее без яе існаваць. Не мог нават адказаць сабе, што зрабіў бы без яе заўтра, як пражыве наступныя дні. Хвілінамі находзіў на яго гнеў, блізкі да вар'яцтва. Ен хацеў бы яе мець, каб яе біць, валачы за валасы да кубікула і здзеквацца з яе, потым зноў ахопліваў яго страшэнны сум па яе голасу, постаці, вачах, і ён адчуваў, што гатоў бы быў ляжаць ля яе ног. Зваў яе, кусаў пальцы, сціскаў галаву рукамі. Прымушаў сябе з усіх сіл, каб думаць спакойна пра яе пошукі і не мог. У галаве праносіліся тысячы сродкаў і спосабаў, але адны былі больш шаленыя за іншыя. Нарэшце прабліснула думка, што ніхто іншы яе не адбіў, акрамя Аўла, што ў найгоршым выпадку ён павінен ведаць, дзе яна хаваецца. І ўсхапіўся, каб бегчы да дому Аўлаў. Калі яму яе не аддадуць, калі не спужаюцца пагроз, ен пойдзе да імператара, абвінаваціць старога ў непакорнасці, даб’ецца для яго прысуду смерці, але перад гэтым дабудзе ад іх прызнанне, дзе Лігія. Але калі яе аддадуць нават дабраахвотна, то і тады ён ім адпомсціць.Так, канешне, прынялі яго ў доме і вылечылі, але гэта не мае значэння.Гэтай адзінай крыўдай яны вызвалілі яго ад усялякай удзячнасці.Тут помслівая і ўзрушаная яго душа пачала цешыцца з думкі пра роспач Пампоніі Грэцыны, калі старому Аўлу цэнтурыён прынясе прысуд смерці. Ен быў амаль упэўнены, што даб’ецца такога прысуду. Дапаможа яму ў гэтым Пятроній.Зрэшты і сам імператар не адмаўляе ні ў чым сваім любімцам аўгустыянам, хіба што яго спыніць асабістая неахвота ці нежаданне.

І раптам сэрца яго амаль замерла пад уплывам страшнага дапушчэння.А калі гэта сам імператар адбіў Лігію.Усе ведалі, што імператар часта шукаў у начных разбоях сродак разагнаць сум.Нават Пятроній  прымаў удзел у гэтых забаўках.Галоўнай іх мэтай быў напад на жанчын і падкідванне іх на салдацкім плашчы аж да непрытомнасці.Аднак сам Нярон часам называў такія паходы “ловамі перлаў”, бо здаралася, што ў глыбіні кварталаў, населеных шматлікім бедным людам, трапляліся сапраўдныя перліны прыгажосці і маладосці.Тады “sagatio”, як звалася падкідванне на салдацкім плашчы, змянялася на сапраўдны захоп, і перліну адпраўлялі ці на Палатын, ці да незлічоных віл імператара, ці нарэшце Нярон аддаваў яе якому-небудзь свайму сябру.Так магло здарыцца і з Лігіяй.Імператар прыглядаўся да яе падчас балявання, і Вініцый ні на хвіліну не сумняваўся ў тым, што яна падалася яму найпрыгажэйшай з жанчын, якіх ен бачыў дасюль.Хіба ж магло быць інакш! Сапраўды яна была ў Нярона на Палатыне, і ён мог яе адкрыта затрымаць, але як слушна казаў Пятроній, імператар не меў адвагі злодзейнічаць і, маючы магчымасць дзейнічаць адкрыта, больш прытрымліваўся таемных учынкаў.На гэты раз мог яго схіліць да гэтага і страх перад Папеяй.Вініцыю прыйшло на думку, што Аўлы хутчэй не маглі б пасмець забраць сілком дзяўчыну, падараваную яму імператарам.А хто б дарэчы пасмеў? Можа гэты дужы лігіец з блакітнымі вачыма, які адважыўся ўвайсці ў трыкліній і вынесці яе з балявання на руках? Але дзе б ён з ёй схаваўся, куды б мог яе правесці? Не, нявольнік не адважыўся б на такое. Таму ніхто, акрамя імператара, не ўчыніў гэта.Ад гэтай думкі ў Вініцыя пацямнела ўваччу, і кроплі поту пакрылі яго лоб.У такім выпадку Лігія была страчана для яго назаўседы.Можна было вырваць яе з любых іншых рук, але не з такіх. Цяпер з большай чым раней слушнасцю ён мог паўтараць : Vae misero mihi! Фантазія яго ўявіла Лігію ў абдымках Нярона, і першы раз у жыцці ён зразумеў, што існуюць думкі, якіх чалавек не можа папросту вытрымаць.Цяпер толькі ён спазнаў, як яе пакахаў. Як у таго, хто топіцца, праносіцца бліскавічна ў свядомасці ўсё яго жыцце, так яму ўбачылася Лігія.Бачыў яе і чуў кожнае яе слова.Бачыў яе ля фантана, у Аўлаў, і на баляванні.Адчуваў яе блізкасць, адчуваў пах яе валасоў, цяпло яе цела, раскошу пацалункаў, якімі на баляваннў пакрываў яе нявінныя вусны. Яна падалася яму ў сто разоў прыгажэйшай, жаданейшай, саладзейшай, чым калі-небудзь і  - адзінай, абранай сярод усіх смяротных і ўсіх бостваў.І калі падумаў, што гэтым усім, што так урасло яму ў сэрца, што стала крывёю і жыццём, мог валодаць Нярон, яго ахапіў фізічны боль, такі страшэнны, што яму хацелася біцца галавой аб сцены атрыя, пакуль яе не разаб’е.Адчуваў, што можа стаць вар’ятам і што ашалеў бы напэўна, каб у яго яшчэ не засталася помста, але як  перад гэтым яму здалося, што не зможа жыць, калі не адшукае Лігію, так і што не зможа памерці, пакуль не адпомсціць за яе.Адна гэта думка прыносіла яму пэўную палегку. “Я буду тваім Касіем Херэяй!” – паўтараў ён пра сябе, думаючы аб Няроне.Хвілінай пазней ён набраў у прыгаршчы зямлі з вазонаў для кветак, што абкружалі імплювій і прынёс страшную прысягу Эрэбу, Гекаце і ўласным хатнім багам, што патрапіць адпомсціць

І яму стала лягчэй.У яго было як мінімум для чаго жыць і чым запоўніць дні і ночы.Пасля чаго ён пакінуў думку падацца да Аўлаў і загадаў несці яго на Палатын.Па дарозе разважаў, што калі яго не пусцяць да імператара ці захочуць праверыць, ці не мае пры сабе зброі, то гэта будзе як доказ таму,што Лігію забраў імператар.Зброі аднак не ўзяў.Увогуле страціў розум, але як звычайна людзі запалоненыя адной думкай, захаваў яго ў тым, што датычыла помсты.Не хацеў дзейнічаць раней, чым патрэбна.Апроч гэтага прагнуў перадусім убачыць Акту, бо лічыў, што ў яе можна даведацца аб праўдзе.Хвілінамі праблісквала ў яго надзея, што можа ўбачыць Лігію, і ад гэтай думкі пачынаў калаціцца.Бо можа імператар забраў яе не ведаючы, каго забірае і сёння яму яе верне? Але праз імгненне пакінуў так разважаць.Калі б хацелі яму яе адаслаць, то зрабілі б гэта ўчора. Толькі Акта магла ўсе праясніць і  яе належала яму ўбачыць  перш за ўсіх.

Вырашыўшы  гэтак, ен загадаў нявольнікам прыспешыць крок, па дарозе яго бязладныя думкі былі то аб Лігіі, то аб помсце.Чуў, што жрацы егіпецкай багіні Пахт умеюць насылаць хваробы на каго захочуць і вырашыў даведацца ў іх, як гэта робіцца.На Усходзе яму таксама гаварылў, што ў яўрэяў есць якіясьці закляцці, з дапамогай якіх целы ворагаў пакрываюцца нарывамі.Сярод нявольнікаў было ў яго доме некалькі дзесяткаў іудзеяў і паабяцаў сабе, што як вернецца, то загадае іх секчы прутамі, пакуль яму не раскрыюць гэту таямніцу. Аднак з найбольшай асалодай ен думаў пра кароткі рымскі меч, ад якога цякуць такія струмені крыві, якія ліліся з Гая Калігулы і пакінулі незмываемыя плямы на калоне портыку.Гатоў быў цяпер  забіць увесь Рым, а калі б якія богі помсты абяцалі яму, што  вымруць усе людзі за выключэннем яго і Лігіі, ен бы згадзіўся на гэта.

Перад аркай працверазеў і пры выглядзе прэтарыянскіх стражаў падумаў, што калі яны ўчыняць хоць найменшыя цяжкасці  пры ўваходзе, то гэта будзе доказ, што Лігія ў палацы па волі імператара.

Але прынцыпілярны цэнтурыён усміхнуўся яму прыязна і, падыйшоўшы на некалькі крокаў, сказаў:

-         Вітаю цябе, высакародны трыбун.Калі хочаш пакланіцца імператару, то папярэджваю, што трапіў у злую хвіліну і не ведаю, ці зможаш яго ўбачыць.

-         А што адбылося? – спытаў Вініцый.

-         Боская малая Аўгуста неспадзявана захварэла з учарашняга дня.Імператар і Аўгуста Папея знаходзяцца пры ёй разам з лекарамі, якіх сабралі з усяго горада.

Гэта было значнае здарэнне.Імператар, калі ў яго нарадзілася дачка, папросту звар’яцеў ад шчасця і прыняў яе extra humanum gaudium.Яшчэ перад гэтым сенат перадаручыў багам лона Папеі.Прыносіліся абеты, і ў Анцыі, дзе і адбылося нараджэнне, было вялікае свята, проч таго ўзнесены храмы дзвюм Фартунам.Нярон, які ні ў чым не мог прытрымлівацца меры, таксама бязмерна любіў гэта дзіця, Папеі ж яно было дарагім хаця б таму, што ўзмацняла яе становішча і ўплыў.Ад здароўя і жыцця маленькай аўгусты маглі залежаць лёсы усёй імперыі, але Вініцый так быў заняты сабой, уласнай справай і каханнем, што амаль не звярнуў увагі на вестку цэнтурыёна і адказаў:

-         Я хачу ўбачыць толькі Акту.

І прайшоў.

Але Акта таксама была занятая пры дзіцяці, і ен мусіў яе доўга чакаць.Прыйшла яна толькі каля апоўдня з тварам бледным і спакутаваным, які пры выглядзе Вініцыя засмуціўся яшчэ больш.

-         Акта, - закрычаў ён, хапаючы яе за рукі і цягнучы яе на сярэдзіну атрыя, - дзе Лігія?

-         Я хацела ў цябе пра гэта спытаць, - адказала яна, гледзячы яму з дакорам у вочы.А ён, хаця і абяцаў сабе, што выслухае яе спакойна, сціснуў зноў галаву рукамі і паўтараў з перакошаным ад гневу і болю тварам:

-         Яе няма.Адабралі яе ў мяне па дарозе!

Праз хвіліну апамятаўся і , наблізіўшы твар да твара Акты, пачаў гаварыць праз зубы:

-         Акта, калі табе дарагое жыцце, калі не хочаш стаць прычынай няшчасцяў, якіх нават не можаш сабе ўявіць, адкажы мне папраўдзе, ці не імператар яе адбіў?

-         Імператар учора не выходзіў з палацу.

-         Кляніся ценем сваей маці, усімі багамі! Ці няма яе ў палацы?

-         Клянуся ценем сваей маці, Марк, няма яе ў палацы, і не імператар яе адбіў.З учарашняга дня захварэла малая Аўгуста, і Нярон не адыходзіць ад яе калыскі.Вініцый уздыхнуў: тое, што здавалася яму самым страшным, перастала яму пагражаць.

-         Значыць, - сказаў ен, сядаючы на лаве і заціскаючы грудзі, адабралі яе Аўлы і ў такім разе гора ім.

-         Аўл Плаўцій быў тут сёння ранкам.Не мог са мной убачыцца, бо  я была з дзіцем, але пытаў  пра Лігію ў Эпафрадыта і іншых слуг імператара, а потым сказаў ім, што прыйдзе яшчэ, каб убачыць мяне.

-         Ен проста хацеў адцягнуць ад сябе падазрэнні.Каб не ведаў, што стала з Лігіяй, то прыйшоў бы шукаць яе ў маім доме.

-         Пакінуў мне колькі слоў на таблічцы, з якіх убачыш, што ведаючы, што Лігія забрана з яго дому імператарам па твайму і Пятронія жаданню, спадзяваўся, што табе яе адашлюць і сёння ранкам быў у цябе, дзе яму і сказалі, што адбылося. Сказаўшы гэта, яна пайшла да кубікула і праз хвіліну вярнулася з таблічкай, што пакінуў ей Аўл.Вініцый прачытаў і змоўк.Акта ж намагалася чытаць думкі на яго спахмурнелым твары і праз момант сказала:

-         Не, Марк.адбылося тое, чаго хацела сама Лігія.

-         Ты ведала, што яна хоча ўцячы! – выбухнуў Вініцый.

А яна паглядзела на яго сваімі затуманенымі вачыма амаль сурова.

-         Ведала, што не хоча стаць тваей наложніцай.

-         А ты кім была ўсё жыццё?

-         Я перад гэтым была нявольніцай.

Але Вініцый не пераставаў абурацца.Імператар падараваў яму Лігію, але ён не хоча ведаць, кім была яна перад тым. Знойдзе яе хоць пад зямлёй і зробіць з ёй усё, што яму патрэбна.Так! Будзе яго наложніцай.Загадае яе біць, колькі яму спадабаецца.А калі яму абрыдне, аддасць яе апошняму са сваіх нявольнікаў ці загадае ёй працаваць з жорнамі ў сваіх памесцях у Афрыцы.Будзе яе цяпер шукаць і знойдзе толькі дзеля таго, каб яе сагнуць, растаптаць і скарыць.

І разыходзячыся ўсе больш, страчваў меру настолькі, што нават Акта зразумела, што абяцаў больш, чым быў бы здольны выканаць, і што валодае ім гнеў і душэўная пакута.За пакуты яна магла б злітавацца, але мера, якую ён перабраў, вычарпала яе цярпенне, так што нарэшце спытала яго, чаго ён прыйшоў да яе. Вініцый не знайшоў адразу, што адказаць.Прыйшоў да яе, бо так хацеў, бо лічыў, што прынясе яму якія-небудзь весткі, але на самой справе прыйшоў толькі да імператара, а не маючы магчымасці з ім убачыцца, зайшоў да яе.Лігія, уцякаючы, пайшла супраць волі імператара, і ён будзе маліць яго, каб загадаў яе шукаць па ўсім горадзе і ўсёй краіне, хоць бы прыйшлося склікаць для гэтага ўсе легіёны і ператрэсці па чарзе кожны дом у імперыі.Пятроній падтрымае яго просьбу і пошукі пачнуцца ўжо з сённяшняга дня.

На гэта Акта сказала:

-         Сцеражыся, каб не страціць яе назаўжды, асабліва калі яе знойдуць па загаду імператара.

-         Што гэта значыць? – спытаў ен, наморшчыўшы лоб.

-         Выслухай мяне, Марк! Учора мы з Лігіяй былі ў садзе палацу і спаткалі Папею, а з ёй малую Аўгусту, якую несла негрыцянка Ліліт.Вечарам дзіця захварэла, і Ліліт сцвярджае, што яго зраклі і што зрабіла гэта іншаземка, якую спаткалі ў садзе.Калі дзіця ачуняе, то забудуць пра гэта, але ў іншым выпадку Папея першай абвінаваціць Лігію ў чарадзействе, а тады, як яе знойдуць, не будзе ей ратунку.

Праз хвіліну Вініцый азваўся:

-         А можа і зракла яе! І мяне зракла таксама.

-         Ліліт паўтарае, што дзяўчынка адразу заплакала, калі яе пранеслі ля нас.Гэта праўда! Заплакала! Напэўна вынеслі яе ў сад ужо хворую.Марк, шукай яе сам, дзе хочаш, але пакуль малая Аўгуста не ачуняе, не кажы пра Лігію імператару, бо наклічаш на яе помсту Папеі.Досыць ужо яе вочы плакалі з-за цябе, то няхай цяпер усе богі ахоўваюць яе бедную галаву.

-         Ты яе любіш, Акта? – спытаў ён, а ў вачах вызваленкі бліснулі слезы

-         Так! Я палюбіла яе.

-         Бо табе яна не адплаціла нянавісцю, як мне.

Акта паглядала на яго з хвіліну, нібы вагаючыся ці нібы прагнучы праверыць, ці шчыра ён гаворыць:

-         Сляпы чалавек! Яна ж цябе кахала!

Вініцый усхапіўся пад уплывам гэтых слоў як апантаны.Няпраўда! Яна яго ненавідзела! Адкуль Акта можа ведаць?Няўжо пасля дзённага знаёмства Лігія ёй прызналася?Што гэта за каханне, калі абіраюць бадзяжніцтва, беднасць, няпэўнасць у заўтрашнім дні, а можа і смерць ад нішчымніцы, а не дом, дзе з вячэрай чакае каханы.Лепш яму не чуць такія рэчы, бо гатоў ашалець.Ен не аддаў бы гэту дзяўчыну за ўсе скарбы імператарскага палацу, а яна ўцекла.Што гэта за каханне, якое баіцца асалоды і параджае пакуты? Хто яе зразумее? Калі б не надзея, што яе знойдзе, то забіў бы сябе мячом.Каханне дае, а не забірае.Бывалі хвіліны ў доме Аўлаў, калі сам верыў у блізкае шчасце, але цяпер ведае, што ненавідзела яго, ненавідзіць і памрэ з нянавісцю ў сэрцы.Але Акта звычайна спакойная і лагодная, выбухнула з абурэннем у сваю чаргу.Як жа ен хацеў яе атрымаць? Замест таго, каб пайсці да Аўла і Пампоніі на паклон, адабраў у іх дзіця.Хацеў зрабіць яе каханкай, а не жонкай, яе, выхаваную ў вядомым доме, яе, каралеўскую дачку.І адправіў яе ў гэты дом зладзействаў і сараматы, апаганіў яе нявінныя вочы выглядам бессаромнага балявання, паводзіў сябе з ёй, як з распусніцай.Ці ён забыўся, што такое дом Аўла , і хто такая Пампонія Грэцына, якая выхавала Лігію.Ці ў яго няма дастаткова розуму на тое, каб дадумацца, што гэта жанчыны іншыя, чым Нігідыя, чым Кальвія Крыспініла і чым усе тыя, якіх можна напаткаць у доме імператара? Ці ўбачыўшы Лігію ты не зразумеў адразу, што гэта чыстае дзяўчо, якое выбірае лепш смерць, чым ганьбу.Адкуль ведаеш ты, якім багам пакланяецца і ці не чысцейшым, не лепшым, чым Венера ці Ірыда, якую шануюць распусныя рымлянкі? Не! Лігія не прызнавалася ёй, але казала, што ратунку чакала ад яго, ад Вініцыя, у яе была надзея, што ён даб’ецца для яе ад імператара звароту дадому і што верне яе да Пампоніі.А кажучы гэта, яна чырванела, як дзяўчо, якое кахае і верыць.І яе сэрца білася для яго, але ен сам спужаў яе, абразіў і няхай цяпер шукае яе з дапамогай салдат імператара, але няхай ведае, што калі дзіця Папеі памрэ, то на Лігію ўпадзе падазрэнне, і згуба ёй будзе забяспечана.

Праз гнеў і боль Вініцыя пачало прабівацца ўзрушэнне.Навіна, што Лігія кахала яго, закранула яго да глыбіні душы.Узгадаў яе ў садзе Аўлаў, калі яна слухала яго словы з румянцам на тварыку і з вачыма, поўнымі святла.Здалося яму, што ў гэты час менавіта пачынала яго кахаць, і ад гэтай здагадкі агарнула яго пачуццё нейкага шчасця, у сто разоў большага, чым тое, якога жадаў.Падумаў, што сапраўды мог мець Лігію па яе ж волі і ў дадатак быць каханым.Тады б яна абвіла яго дзверы кудзеляй і намазала іх воўчым тлушчам, а потым села, як жонка, на авечым руне ля яго вогнішча.

Тады б пачуў з яе вуснаў жаданыя словы: “Дзе ты, Гаій, там і я, Гаія”, і яна была б яго назаўсёды.Чаму ён не зрабіў так? Быў амаль гатовы.А цяпер яе няма, і ён не можа яе  знайсці, а калі б знайшоў, то можа яе пагубіць, а клі б і не загубіў, не захочуць яго ўжо ні Аўлы, ні яна сама.Тут зноў ад гневу ў яго пачалі ўзнімацца валасы на галаве, але цяпер гнеў быў скіраваны не супраць Аўлаў ці Лігіі, а супраць Пятронія.Ен быў вінаваты ва ўсім.Калі б не ён, Лігіі не трэба было б туляцца, была б яго нарачонай і ніякія небяспечнасці не пагражалі б яе дарагой галаве.А цяпер ужо ўсё адбылося і позна выпраўляць зло, якое выправіць нельга.

-         Позна!

І здавалася яму, што бездань была перад яго нагамі.Не ведаў, што рабіць, што ўчыніць, куды падацца.Акта паўтарыла, як рэха, слова “позна”, якое з чужых вуснаў загучала, як прысуд смерці.Разумеў толькі адну рэч, што трэба яму знайсці Лігію, бо інакш з ім адбудзецца што-небудзь жудаснае.

І машынальна абкруціўшыся тогай, хацеў пайсці, нават не развітаўшыся з Актай, калі заслона з атрыя адхілілася, і раптам ён убачыў сумную постаць Пампоніі Грэцыны.

Відавочна і яна даведалася ўжо пра знікненне Лігіі і, лічачы, што ёй лягчэй, чым Аўлу, будзе ўбачыцца з Актай, прыйшла да яе па навіны.Але заўважыўшы Вініцыя, павярнула да яго свой дробны, бледны твар і праз хвіліну прамовіла:

-         Марк, няхай Бог прабачае табе тую крыўду, якую прычыніў нам і Лігіі.А ён стаяў з апушчанай галавой і з пачуццём віны, не разумеючы, які бог мог яго прабачыць і чаму Пампонія Грэцына казала аб прабачэнні, калі павінна была казаць пра помсту.

І нарэшце ён выйшаў з галавой цяжкай, поўнай думак, вялікага суму і горычы.

На двары і пад галерэяй стаялі неспакойныя натоўпы людзей.Паміж палацавымі нявольнікамі відаць былі воіны і сенатары, якія прыбылі даведацца пра стан здароўя малой Аўгусты, а разам з тым паказацца ў палацы і прывесці гэтым доказ сваёй заклапочанасці.Вестка аб хваробе “боскай” разляцелася, відаць, хутка – праз браму ўваходзілі ўсе новыя наведвальнікі, а праз уваходную арку былі бачныя цэлыя натоўпы.Некаторыя з прыбываючых бачачы, што Вініцый выходзіць з палацу, пыталіся ў яго пра навіны, але ен, не адказваючы на пытанні, ішоў, пакуль Пятроній, які таксама прыбыў даведацца пра навіны і ледзь не закрануў яго плячом, не спыніў маладога воіна.

Вініцый амаль не закрычаў ад яго выгляду і дапусціў бы якое-небудзь бясчынства ў палацы імператара, калі б не тое, што ад Акты выйшаў зломлены, прыгнечаны, што на хвіліну яго пакінула звычайная запальчывасць.Адштурхнуўшы Пятронія, ён хацеў ісці далей, але той затрымаў яго амаль сілком.

-         Як справы ў боскай? – спытаў ён

Але тая сіла раздражніла зноў Вініцыя і раз’юшыла яго ў адзін момант

-         - Няхай пекла паглыне яе і ўвесь гэты дом! – адказаў ен, сціскаючы зубы.

-         Маўчы, няшчасны! – сказаў Пятроній і агледзеўшыся навокал, хутка дадаў.

-         Калі хочаш ведаць што-небудзь аб Лігіі, то хадзем са мной.Не! Тут нічога не скажу! Хадзем са мной, раскажу табе аб маіх здагадках у паланкіне.

І абняўшы маладога чалавека за плечы, вывеў яго як мага хутчэй з палацу.Але гэта і было мэтай Пятронія, бо на самой справе не меў ніякіх навін.Затое будучы чалавекам прадпрымальным і маючы акрамя ўчарашняга абурэння шмат спачування да Вініцыя, нарэшце адчуваючы усе ж такі сябе адказным за ўсё, што адбылося, ужо зрабіў штосьці і калі яны селі ў паланкін, прамовіў:

-         За ўсімі брамамі я загадаў сачыць маім нявольнікам, даўшы ім апісанне дзяўчыны і таго велікана, які вынес яе з імператарскага балявання, бо няма выключэння, што гэта ён яе адбіў.Слухай мяне! Можа Аўлы захочуць яе схаваць у якой-небудзь са сваіх вёсак, то ў такім выпадку мы будзем ведаць, у які бок яе павядуць.Калі ж пры брамах яе не заўважаць, то гэта будзе доказам таму, што яна ў горадзе і сёння ж пачнем пошукі тут.

-         Аўлы не ведаюць, дзе яна, - адказаў Вініцый

-         Ты ўпэўнены, што гэта так?

-         Я бачыў Пампонію.Яны таксама яе шукаюць

-         Учора яна не магла выйсці з горада, бо ўночы брамы замкнутыя.Па двое маіх людзей сочаць за кожнай брамай.Адзін павінен ісці следам за Лігіяй і веліканам, а другі вернецца, каб даць ведаць нам аб гэтым.Калі яна ў горадзе, знойдзем яе, бо гэтага лігійца легка пазнаць хаця б па росту і па плячах.Ты шчаслівы, што яе не імператар забраў, і магу цябе запэўніць, што гэта не ён, бо на Палатыне няма для мяне таямніц.

Але Вініцый, ахоплены больш горам, чым гневам, голасам, які перарываўся ад узрушэння, пачаў распавядаць Пятронію, што чуў ад Акты, і якія новыя небяспечнасці навіслі над галавой Лігіі, такія страшныя, што з-за іх, знайшоўшы збеглых, трэба будзе старанна хаваць яе ад Папеі.Пасля чаго пачаў горка папракаць Пятронія.Калі б не ён, усе пайшло б інакш.Лігія была б у Аўлаў, а ён,Вініцый, мог бы бачыць яе штодзень і быў бы шчаслівейшы, чым сам імператар.І разыходзячыся ўсе больш па меры расповеду, паддаваўся ўзрушэнню так, аж пакуль нарэшце слёзы жалю і шаленства не пачалі капаць у яго з вачэй.Пятроній жа, які не спадзяваўся, што малады чалавек можа так кахаць, бачачы гэтыя слёзы роспачы, сказаў сабе ў душы з пэўным здзіўленнем : О, магутная ўладарка Кіпра! Ты адзіная валадарыш над багамі і людзьмі!

Раздзел 10 QUO VADIS? Г.Сенкевіч

Раздзел Х

А дом Вініцыя быў і сапраўды прыбраны ў зеляніну мірты і плюшча, развешаных на сценах і над дзвярыма. Калоны былі абвіты вінаградам. У атрыі, пад верхняў адтулінай якога расцягнулі для аховы ад начнога холаду ваўняную пурпурную тканіну, было светла, як удзень. Гарэлі з васьмю і дванаццаццю агнямі каганцы ў выглядзе жбаноў, дрэў, жывёл, птушак ці статуй, што трымалі лямпы, напоўненыя пахучым алеем, самі ж лямпы былі з алябастру, з мармуру, з пазалочанай карынфскай медзі, не такія чароўныя, як той вядомы свяцільнік з храма Апалона, якім карыстаўся Нярон, але прыгожыя і зробленыя вядомымі майстрамі. Некаторыя былі прыкрыты александрыйскім шклом ці празрыстымі тканінамі з берагоў Інда, чырвонымі, блакітнымі, жоўтымі, фіялетавымі, так што ўвесь атрый быў поўны рознакаляровых блікаў. Паўсюль распаўсюджваўся пах нарду, да якога Вініцый прызвычаіўся і які палюбіў на Ўсходзе. У глыбіні дому, дзе снавалі  жаночыя і мужчынскія постаці нявольнікаў таксама было шмат святла. У трыклініі стол накрыты быў на чатыры асобы, бо на вячэры апрч Вініцыя і Лігіі павінны былі быць Пятроній і Хрысатэміда. Вініцый ва ўсім згаджаўся з парадамі Пятронія, які пераканаў яго не ісці па Лігію, а паслаць Атацына з атрыманым у імператара дазволам. Самому ж прыняць яе ў доме і прыняць яе годна і з пашанай.

-         Учора ты быў п'яны, - казаў яму Пятроній. – Я цябе бачыў: ты паводзіў сябе з ёй, як каменацёс з Албанскіх гор. Не будзь занадта напорысты і памятай, што добрае віно трэба піць павольна. Ведай таксама, што салодка жадаць, але яшчэ прыемней быць жаданым.

Хрызатэміда мела аб тым уласнае, крыху іншае меркаванне, і Пятроній, называючы яе сваёй вяшчунняй і галубкай, пачаў тлумачыць ей розніцу, якая павінна быць паміж добрым цыркавым вазніцам і юнаком, які ўпершыню кіруе квадрыгай. Пасля чаго звярнуўся да Вініцыя:

-         Заслужы яе давер, развесялі яе, будзь з ей вялікадушным. Я не хацеў бы быць на сумнай вячэры. Пакляніся ёй нават Гадэсам, што вернеш яе Пампоніі, і ўжо ад цябе будзе залежаць, захоча яна назаўтра застацца ці вярнуцца.

Пасля чаго паказваючы на Хрызатэміду дадаў:

-         Я ўжо пяць гадоў штодзень раблю больш-менш так з гэтай палахлівай горліцай і не магу паскардзіцца на яе суровасць.

Хрызатэміда ўдарыла яго за гэта веерам з паўлінавага пер'я і сказала:

-         Хіба я табе не супраціўлялася, сатыр!

-         Таму віною быў мой папярэднік. . .

-         Хіба ты не быў ля маіх ног?

-         Каб на іх пальцы ўздзець пярсценкі!

Хрызатэміда зірнула міжвольна на свае ногі, на пальцах якіх паблісквалі ўпрыгожанні і разам з Пятроніем яны засмяяліся. Але Вініцый не слухаў іх спрэчкі. Сэрца яго неспакойна білася пад узорыстым адзеннем сірыйскага жраца, у якое ен апрануўся для сустрэчы Лігіі.

-         Павінны былі ўжо выйсці з палацу, - прамовіў ён, размаўляючы сам з сабою.

-         Павінны былі, - згадзіўся Пятроній. Можа табе цяпер расказаць пра прадказанні Апалонія з Тыяны ці тую гісторыю пра Руфіна, якую, чаму не памятаю, я не скончыў.

Але Вініцыя не цікавіў ні Апалоній з Тыяны, ні гісторыя Руфіна. Думкамі ен быў з Лігіяй і хаця ен адчуваў, што лепш было сустрэць яе ў доме, чым ісці ў ролі судовага стражніка да палацу, аднак хвілінамі ён шкадаваў, што не пайшоў, і толькі таму, што мог бы раней убачыць Лігію і сядзець каля яе ў прыцемках у двухмесным паланкіне.

У гэты час нявольнікі ўнеслі на трыножніках, аздобленых галовамі бараноў, бронзавыя сасуды з вуголлем, на якое пачалі сыпаць кавалачкі мітры і нарду.

-         Ужо паварочваюць да Карынаў, - сказаў зноў Вініцый.

-         Ен не вытрымае, выбежыць насустрач і яшчэ чаго добрага размінецца з імі, - усклікнула Хрысатэміда.

Вініцый усміхнуўся і сказаў:

-         Ды не, вытрымаю. Але пачаў раздзімаць ноздры і гучна сапсці, што бачачы Пятроній павёў плячыма.

-         Няма ў ім філосафа ні на сестэрцый, - сказаў ён,- і ніколі я не зраблю з гэтага сына Марса чалавека.

-         Яны ўжо на Карынах!

Яны ж сапраўды звярнулі да Карынаў. Нявольнікі, так званыя лампадарыі, ішлі спераду, іншыя, педысеквы – па абодва бакі паланкіну. Атацын ішоў тут жа, за імі, наглядаючы за працэсіяй.

Але яны аднак рухаліся павольна, бо ліхтары ў горадзе дрэнна асвятлялі дарогу. Пры гэтым вуліцы побач з палацам былі пустыя, толькі дзе-нідзе які-небудзь чалавек праходзіў з ліхтарыкам, але чым далей ад палацу, тым больш нязвыкла вуліцы станавіліся ажыўленыя. Амаль з кожнага завулка выходзілі людзі па трое, па чацвёра, усе без факелаў, усе ў цёмных плашчах. Некаторыя ішлі разам з працэсіяй, мяшаючыся з нявольнікамі, іншыя ішлі спераду, некаторыя хісталіся, як п'яныя. Хвілінамі ісці станавілася немагчыма настолькі, што лампадарыі пачалі крычаць:

-         Дарогу шляхетнаму трыбуну Марку Вініцыю!

Лігія бачыла праз адсунутыя фіранкі тыя цёмныя натоўпы і пачала дрыжаць ад узрушэння. Апаноўвала яе то надзея, то трывога. “Гэта ён! Гэта Урс і хрысціяне. Зараз усё адбудзецца, - прамаўляла яна дрыжачымі вуснамі. –О, Хрыстос, уратуй!”

Але ўжо і Атацын, які спачатку не зважаў на гэта нязвыклае ажыўленне вуліцы, пачаў нарэшце непакоіцца. Было ў гэтым штосьці дзіўнае. Лампадарыі мусілі ўсе часцей крычаць: “ Дарогу паланкіну шляхетнага трыбуна!” З бакоў незнаёмыя людзі націскалі так, што Атацын загадаў нявольнікам адганяць іх дубінкамі. Раптам наперадзе пачуўся крык, і ў адзін момант згасла ўсё святло. Каля паланкіну зрабіўся тлум, мешаніна і бойка. Атацын зразумеў – гэта быў проста напад. А зразумеўшы, спужаўся. Усім было вядома, што імператар часта дзеля забавы творыць бясчынне з аўгустыянцамі ў Субуры і ў іншых кварталах горада. Было вядома, што часам ён нават прыносіў з тых начных падарожжаў гузы і сінякі, але хто бараніўся, ішоў на смерць, хоць бы і быў сенатарам. Дом начных стражаў, абавязкам якіх было наглядацьь за парадкам у горадзе, быў не вельмі далёка, але ахоўнікі ў падобных выпадках былі глухія і сляпыя.Тымчасам каля паланкіну людзі змагаліся, біліся і тапталі адзін другога.У Атацына прамільгнула думка, што перадусім трэба ратаваць Лігію і сябе, а астатняе пакінуць лёсу. Калі ж ён выцягнуў яе з паланкіну, узяў на рукі і паспрабаваў выскачыць у цемень, Лігія пачала клікаць:

-         Урс! Урс!

Яна была ў белым, таму яе было легка заўважыць. Атацын пачаў свабоднай рукой накідваць на яе ўласны плашч, калі раптам страшэнныя абцугі схапілі яго за карак, а на яго галаву абрушылася штосьці, як камень, вялізнае. Ен жа ўпаў у адзін момант, як вол, якога ўдарылі абухом перад алтаром Юпіцера. Нявольнікі ляжалі ў большасці на зямлі ці ратаваліся, натыкаючыся сярод глыбокай цемені на сцены дамоў. На месцы застаўся толькі паламаны ў мешаніне паланкін. Урс нёс Лігію да Субуры, яго таварышы беглі за ім, паступова рассейваючыся па дарозе.

Але нявольнікі пачалі збірацца перад домам Вініцыя і раіцца. Не смелі ўвайсці. Пасля кароткай нарады яны вярнуліся на месца бойкі, дзе знайшлі некалькі мертвых цел і між іх цела Атацына. Ен яшчэ курчыўся, але пасля хвіліннай канвульсіі выпруціўся і стаў нерухомы. У гэты час яго забралі і, вярнуўшыся, затрымаліся зноў перад брамай. Трэба было аднак расказаць гаспадару, што адбылося.

-         Гулон няхай раскажа, - зашапталі некалькі галасоў. Кроў цячэ ў яго па твары, як і ў нас, і гаспадар яго любіць. Яму будзе бяспечней, чым іншым.

А германец Гулон, стары нявольнік, які некалі выняньчыў Вініцыя і дастаўся яму ад маткі, сястры Пятронія, сказаў:

-         Я раскажу, але пойдзем усе. Няхай на мяне аднаго не абрушваецца яго гнеў.

Вініцый жа ўжо зусім згубіў цярпенне. Пятроній і Хрысатэміда смяяліся з яго, але ён хадзіў хуткім крокам па атрыі, паўтараючы:

-         Ужо павінны былі быць! Ужо павінны былі быць!

І хацеў было ісці, але тыя двое яго ўтрымлівалі. Але раптам у пярэднім пакоі пачуліся крокі, і ў атрый увайшлі гуртам нявольнікі і стаўшы хутка ля сцяны, узнялі рукі і пачалі галасіць:

-         Аааа!. . . аа!

Вініцый падскочыў да іх

-         Дзе Лігія? – закрычаў ен страшэнным, не сваім голасам.

-         Ааааа!. . .

Тады Гулон выйшаў наперад з сваім акрываўленым тварам, гаворачы хутка і жаласна:

-         Гэта кроў, гаспадар! Мы бараніліся. Гэта кроў, гаспадар, гэта кроў!

Але не паспеў ен дакончыць,  як Вініцый схапіў бронзавы падсвечнік і адным ударам раскраіў чэрап нявольніка, пасля чаго абхапіў галаву рукамі, упіваючыся пальцамі ў валасы, паўтараючы:

-         Me miserum! Me miserum! Няшчасны я!

Твар яго пацямнеў, вочы закаціліся пад лоб, пена выступіла на вуснах.

-         Прутоў! – крыкнуў нарэшце ен нечалавечым голасам.

-         Гаспадар! Ааа! Злітуйся! – галасілі нявольнікі.

А Пятроній узняўся з выразам прыкрасці на твары.

-         Пойдзем, Хрысатэміда,Калі хочаш глядзець на мяса, я загадаю разбіць лаўку мясніка ў Карынах.

І яны выйшлі з атрыя, а ва ўсім доме, прыбраным у зеляніну плюшча і гатовым да вячэры, раздаліся енкі і посвіст прутоў, якія працягваліся амаль да ранку.

Раздзел 9 Quo vadis? Г.Сенкевіч

Раздзел IX

Лігіі шкада было Пампонію Грэцыну, якую яна любіла ад усёй душы і шкада было ўсяго дому Аўлаў, аднак роспач яе мінула. Адчувала нават пэўную асалоду ад думкі, што вось яна дзеля сваей ісціны пакідае дастатак, выгоды і ідзе на бадзяжніцкае і незнаёмае жыцце. Можа было ў гэтым трохі і дзіцячай цікаўнасці, якім будзе тое жыцце дзесьці ў далекіх краях сярод варвараў і дзікіх жывел, але нашмат болей было глыбокай веры, што робіць так, як загадвае ей боскі настаўнік і што з гэтай пары ён сам будзе апекаваць ёй як паслухмянаму і любячаму дзіцяці. А ў такім выпадку што дрэннае магло яе напаткаць? Калі прыйдуць пакуты, то яна перанясе іх у яго імя. Калі прыйдзе неспадзяваная смерць, то ен яе забярэ і калісьці, калі памрэ Пампонія, яны будуць разам цэлую вечнасць. Неаднаразова яшчэ ў доме Аўлаў разважала яна сваім дзіцячым розумам, чаму яна, хрысціянка, нічога не можа зрабіць для гэтага раскрыжаванага, пра якога з такой расчуленасцю ўспамінаў Урс. Але цяпер час надыйшоў. Лігія адчувала сябе амаль шчаслівай і пачала гаварыць аб сваім шчасці Акце, якая, на жаль, не магла яе зразумець. Пакінуць усё: дом, багацце, горад, сады, храмы, портыкі, усё прыгожае ў жыцці, пакінуць сонечны край і блізкіх людзей і дзеля чаго? Каб схавацца ад кахання маладога і прыгожага воіна? У галаве Акты гэтыя рэчы не хацелі змяшчацца. Часам яна адчувала, што ў гэтым ёсць слушнасць, што можа быць нават нейкае вялікае таемнае шчасце, але ясна не магла гэта зразумець, асабліва, калі Лігію чакалі яшчэ ўцёкі, якія маглі дрэнна скончыцца і ў якіх магла папросту страціць жыццё. Акта была баязлівая па прыродзе і са страхам думала аб тым, што гэты вечар можа прынесці. Але пра свае страхі не хацела гаварыць Лігіі, тымчасам надыйшоў светлы дзень, і сонца заглянула ў атрый, таму пачала ўгаворваць дзяўчыну адпачыць пасля бяссоннай ночы. Лігія не ўпарцілася, і абедзве ўвайшлі ў кубікул, шырокі і ўладкаваны з раскошай, як вынік былых стасункаў Акты з імператарам. Там палеглі адна ля другой, але Акта, нягледзячы на стому, не магла заснуць. Даўно ўжо яна была сумная і няшчасная, але цяпер пачаў ею авалодваць нейкі непакой, якога раней ніколі не адчувала. Да гэтага часу жыццё ёй здавалася толькі цяжкім і пазбаўленым заўтрашняга дня, цяпер жа падалося ей нягодным.

У думках яе панаваў усё большы хаас. Дзверы да святла пачалі зноў то адчыняцца, то зачыняцца. Але ў хвіліну, калі адчыняліся, святло тое асляпляла яе так, што нічога выразна не бачыла. Хутчэй здагадвалася толькі, што існуе ў гэтым святле нейкае проста бязмежнае шчасце, у параўнанні з якім усё іншае ёсць нішто, і што калі б імператар аддаліў Папею і пакахаў зноў яе, Акту,  то і гэта было б марнасцю. Раптам да яе прыйшла думка, што той імператар, якога кахала і якога мімаволі лічыла сапраўдным паўбогам – такая ж простая істота, як любы нявольнік, а гэты палац з яго каланадамі з нумідыйскага мармуру – нічым не лепшы за груды каменняў. Але нарэшце гэтыя пачуцці, якім не магла даць рады, пачалі прыносіць ёй пакуты. Хацела заснуць, але заклапочаная, не магла.

Нарэшце лічачы, што Лігія, якой пагражала столькі небяспекі і нечаканасцей, не спіць таксама, звярнулася да яе, каб пагаварыць аб вячэрніх уцёках.

Але Лігія спакойна спала. У цёмны кубікул праз не досыць шчыльную заслону падала некалькі светлых промняў, у якіх круціўся залаты пыл. Пры іх святле Акта разгледзела далікатны твар Лігіі, аголенае плячо, закрытыя вочы і крыху прыадкрытыя вусны. Яна дыхала роўна, так, як дыхаюць у сне.

“Спіць, яна можа спаць!” – падумала Акта – Гэта яшчэ дзіця.

Хвілінай пазней аднак прыйшло ёй на думку, што гэта дзіця абірае лепш ўцячы, чым стаць каханкай Вініцыя, абірае лепш нішчымніцу, чым ганьбу, бадзянне, а не прыгожы дом каля Карынаў, не строі, багацце, баляванні, гукі лютняў і кіфар. “Чаму?”І яна пачала прыглядацца да Лігіі, нібы хочучы знайсці адказ на яе сонным твары. Глядзела на яе чысты лоб, на прыгожыя дугі броваў, на цёмныя вейкі, на раскрытыя вусны, на кранаемыя яе спакойным дыханнем дзявочыя грудзі, пасля чаго зноў падумала: “Якая яна іншая, чым я!”

І Лігія падалася ёй цудам, нейкім боскім стварэннем, кахаемым багамі, у  сто разоў прыгажэйшай за ўсе кветкі ў садах імператара і за ўсе статуі ў яго палацы. Але ў сэрцы грачанкі не было зайздрасці. Надварот, пры думцы пра небяспеку, якая пагражала дзяўчыне, апаноўваў яе вялікі жаль. Абудзіліся ў яе мацярынскія пачуцці Лігія падалася ёй не толькі прыгожай , як дзівосны сон, але разам з тым вельмі любай і, наблізіўшы вусны да яе цёмных валасоў, пацалавала іх.

А Лігія спала спакойна, нібы была дома, пад апекай Пампоніі Грэцыны. І спала досыць доўга. Поўдзень ужо мінуў, калі яна адкрыла свае блакітныя вочы і пачала аглядаць кубікул з вялікім здзіўленнем. Відавочна яе дзівіла, што яна не дома, у Аўлаў.

-         Гэта ты, Акта? – спытала яна нарэшце, убачыўшы ў прыцемку твар грачанкі.

-         Я, Лігія.

-         Гэта ўжо вечар?

-         Не, дзіця мае, але ўжо за поўдзень

-         А Урс не вярнуўся?

-         Урс і не казаў, што вернецца, а толькі, што вечарам будзе разам з хрысціянамі чакаць паланкін.

-         Сапраўды.

Пасля чаго яны пакінулі кубікул і падаліся ў лазню, адкуль Акта, выкупаўшы Лігію, правяла яе на снеданне, а потым у сад палацу, дзе можна было не баяцца ніякага небяспечнага спаткання, бо імператар і яго набліжаныя яшчэ спалі. Лігія першы раз у жыцці бачыла гэтыя прыгожыя сады, поўныя кіпарысаў, піній, дубоў, аліў і міртаў, сярод якіх бялела мноства статуй, блішчалі спакойныя люстры ставочкаў, квітнелі цэлыя зараснікі руж, што арашаліся пылам фантанаў, дзе ўваходы да чароўных гротаў абрамляў плюшч ці вінаград, дзе па вадзе плавалі серабрыстыя лебедзі, а сярод статуй і дрэў хадзілі прыручаныя газелі з пустынь Афрыкі і лёталі рознакаляровыя птушкі, прывезеныя з усіх вядомых краін свету.

У садах было пуста, тут і там толькі працавалі з рыдлёўкамі ў руках нявольнікі, спяваючы напаўголас песні; іншыя, у якіх была хвіліна адпачынку, сядзелі ля стаўкоў ці пад ценем дубоў, у дрыжачых бліках, ствараемых ад промняў сонца,што праходзіла праз лістоту, іншыя ж палівалі ружы і бледнабэзавыя кветкі шафрану. Акта з Лігіяй хадзілі досыць доўга, аглядаючы ўсе цуды садоў, і паколькі Лігія была яшчэ дзіцем, то не магла пераадолець захаплення, цікаўнасці і здзіўлення. Прыходзіла ёй нават на думку, што калі б імператар быў добры, то ў такім палацы і ў такіх садах ён мог бы адчуваць сябе вельмі шчаслівым.

Але ўрэшце крыху стомленыя яны селі на лаўцы, схаванай у засені кіпарысаў і пачалі размаўляць аб тым, што іх найбольш хвалявала, гэта значыць аб вячэрніх уцёках Лігіі. Акта была нашмат менш спакойная, чым Лігія. Часам ёй нават здавалася, што гэта вар'яцкая задума, якая не можа спраўдзіцца. Адчувала ўсе большы жаль да Лігіі. Прыходзіла ёй таксама на думку, што ў сто разоў бяспечней было б паспрабаваць пераканаць Вініцыя. Пасля яна пачала дапытвацца ў Лігіі, як даўно тая ведае Вініцыя і ці не думае, што можна было б яго ўгаварыць, каб вярнуў яе Пампоніі.

Але Лігія сумна паківала сваёй цёмнай галоўкай:

-         Не. У доме Аўлаў Вініцый быў іншы, вельмі добры, але пасля ўчарашняга балявання яна яго баіцца і хоча лепш уцячы да лігійцаў.

Акта пыталася далей:

-         Аднак у доме Аўлаў ен быў табе мілым?

-         Так, - адказала Лігія, нахіляючы галаву.

-         Ты ж не нявольніца, як я была, - сказала падумаўшы Акта. – Цябе Вініцый мог бы ўзяць замуж. Ты заложніца і дачка караля лігійцаў. Аўлы любяць цябе, як уласнае дзіця, і я ўпэўнена, што гатовы прыняць цябе за дачку. Вініцый мог бы ўзяць цябе замуж, Лігія.

Але тая адказала ціха і яшчэ больш сумна:

-         Лепш я ўцяку да лігійцаў.

-         Лігія, хочаш, каб я цяпер пайшла да Вініцыя, разбудзіла яго, калі ен спіць, і расказала яму тое, што гавару табе ў гэту хвіліну? Так, мая даражэнькая, пайду да яго і скажу яму: “Вініцый, гэта дачка караля лігійцаў і дарагое дзіця слаўнага Аўла; калі ты яе кахаеш, вярні яе Аўлам, а потым вазьмі як жонку з іх дому.”Але дзяўчына адказала такім ціхуткім голасам, што Акта ледзь пачула:

-         Лепш да лігійцаў.

І дзве слязіны з'явіліся на яе апушчаных вейках. Але далейшую размову перапыніў гук набліжаючыхся крокаў і не паспела Акта разгледзець, хто ідзе, як побач з імі апынулася Сабіна Папея з невялікай світай нявольніц. Дзве з іх трымалі над яе галавой страусавае пер'е на залатых прутах, чым злёгку абмахвалі яе, а разам з тым і закрывалі ад спякотнага яшчэ асенняга сонца. Перад ёй жа чорная, як эбенавае дрэва, эфіопка з набрынялымі ад малака грудзьмі несла на руках дзіця, завернутае ў пурпур з залатымі махрамі. Акта і Лігія ўзняліся, мяркуючы, што Папея пройдзе побач, не звярнуўшы на іх увагі, але тая затрымалася перад імі і сказала:

-         Акта, званочкі былі прышыты на ляльцы дрэнна; дзіця адарвала адзін і паднесла да рота, шчасце, што Ліліт убачыла своечасова.

-         Выбачай, боская, - адказала Акта, скрыжоўваючы рукі на грудзях і схіляючы галаву.

Але Папея заўважыла Лігію.

-         Што гэта за нявольніца? – спытала Папея памаўчаўшы.

-         Гэта не нявольніца, боская Аўгуста, а выхаванка Пампоніі Грэцыны і дачка караля лігійцаў, аддадзеная ім Рыму як заложніца.

-         І яна прыйшла цябе праведаць?

-         Не, Аўгуста. З учарашняга дня жыве ў палацы.

-         Была ўчора на баляванні?

-         Была, Аўгуста.

-         Па загаду каго?

-         Па загаду імператара. . .

Папея пачала разглядаць Лігію яшчэ больш уважліва, а тая стаяла перад ёй са схіленай галавой, то ўзнімаючы ад цікаўнасці свае прамяністыя вочы, то закрываючы іх зноў павекамі. Раптам зморшчка з'явілася паміж броваў Аўгусты. Яна ставілася рэўнасна да ўсяго, што тычылася яе прыгажосці і ўлады, яна жыла ў бясконцай трывозе, каб калі-небудзь якаясьці шчаслівая суперніца не загубіла яе так, як сама яна загубіла Актавію. Таму кожны прыгожы твар у палацы абуджаў у ёй падазронасць. Вокам знаўцы яна ахапіла адразу ўсю постаць Лігіі, ацаніла кожную рысу яе твару і схамянулася: “Гэта проста німфа”, - сказала яна сабе. “Яе нарадзіла сама Венера”. І раптам на думку ёй прыйшло тое, што дасюль ніколі не прыходзіла, калі бачыла прыгажуню: што сама яна значна старэйшая. Задрыжала ў ёй параненае самалюбства, ахапіў яе непакой, і розныя трывожныя думкі пачалі праносіцца ў галаве. Можа Нярон яе не бачыў ці, разглядаючы праз смарагд, не ацаніў. Яле што можа здарыцца, калі спаткае яе ўдзень, пры сонечным святле, такую чароўную?. . . У дадатак яна не нявольніца! Яна каралеўская дачка, праўда варварскага паходжання, але дачка караля! Богі бессмяротныя! Яна такая ж прыгожая, як я, але малодшая! І зморшчка між броваў стала яшчэ большай, а вочы яе з-пад залацістых вейкаў бліснулі халодным агнём.

Але яна спытала ў Лігіі з прытворным спакоем:

-         Ты размаўляла з імператарам?

-         Не, Аўгуста.

-         Чаму ты хочаш жыць тут, а не ў Аўлаў?

-         Я не хачу, гаспадыня. Пятроній падгаварыў імператара, каб той забраў мяне ад Пампоніі, але я тут па няволі, о гаспадыня!. . .

-         І ты хацела б вярнуцца да Пампоніі?

Апошняе пытанне Папея задала голасам мякчэйшым і лагаднейшым, таму ў сэрцы Лігіі зацеплілася надзея.

-         Гаспадыня! – усклікнула яна, прасціраючы да яе рукі, - імператар абяцаў аддаць мяне як нявольніцу Вініцыю, але ты заступіся за мяне і вярні мяне Пампоніі

-         Дык гэта Пятроній падмовіў імператара, каб той забраў цябе ў Аўла і аддаў Вініцыю?

-         Так, гаспадыня. Вініцый павінен сення  яшчэ прыслаць па мяне, але ты, добрая, злітуйся нада мной.

Сказаўшы гэта, яна схілілася і схапіўшыся за край сукенкі Папеі, стала чакаць яе слоў з калоцячымся сэрцам. Папея ж глядзела на Лігію на працягу хвіліны з тварам, што праясніўся нядобрай усмешкай, пасля чаго сказала:

-         Тады я абяцаю табе, што яшчэ сёння ты станеш нявольніцай Вініцыя. І адыйшла, як прыгожы прывід, але злы. Да вушэй Лігіі і Акты даляцеў толькі крык дзіцяці, якое невядома чаго пачало плакаць.

Вочы Лігіі напоўніліся слязьмі, але пазней яна ўзяла руку Акты і сказала:

-         Вернемся! Дапамогі толькі адтуль можна чакаць, адкуль яна можа прыйсці.

І яны вярнуліся ў атрый, які не пакідалі ўжо да вечара. Калі сцямнелася , і нявольніцы ўнеслі чатырохражковыя каганцы з вялікім полымем, абедзве былі вельмі бледныя. Размова іх перапынялася штохвіліну. Абедзве прыслухоўваліся, ці не набліжаецца хто. Лігія ўсе паўтарала, што хаця ёй і шкада пакідаць Акту, але ж Урс павінен там у прыцемку ўжо чакаць. Таму яна хацела б, каб усе адбылося сёння. Аднак жа дыханне яе стала ад узрушэння часцейшым і мацнейшым. Акта ліхаманкава збірала якія магла ўпрыгожванні і, звязваючы іх у рог пеплума, заклінала Лігію, каб тая не адмаўлялася ад гэтага дару і сродку для ўцёкаў. Хвілінамі стаяла глухая ціша. Абедзвюм здавалася, што чуюць то нейкі шэпт з-за шторыны, то далёкі плач дзіцяці, то гаўканне сабак. Раптам заслона зварухнулася бясшумна, і высокі, чарнявы чалавек з васпаватым тварам з'явіўся, як дух, у атрыі. Лігія ў адзін момант пазнала Атацына, вызваленца Вініцыя, які прыходзіў у дом Аўлаў. Акта ўскрыкнула, але Атацын пакланіўся нізка і сказаў:

-         Прывітанне боскай Лігіі ад Марка Вініцыя, які чакае яе на вячэру ў доме, прыбраным у зеляніну.

Вусны дзяўчыны збялелі, як палатно.

-         Я іду, сказала яна.

І абняла за шыю Акту на развітанне. 

Раздзел 8 QUO VADIS? Г.Сенкевіч

Раздзел VIII

Урса ніхто не затрымаў, ніхто нават не запытаў, што ён робіць. Тыя з гасцей, якія не ляжалі пад сталом, не пільнавалі ўжо сваіх месцаў, і слугі, бачачы велікана, які нёс на руках госцю, палічылі, што гэта нявольнік выносіць сваю уп'янелую гаспадыню. Дарэчы, Акта ішла з імі, і яе прысутнасць здымала падазрэнні.

Так яны выйшлі з трыклінія да прылеглага пакоя, а адтуль – на галерэю, што вяла да пакояў Акты.

Лігію сілы пакінулі настолькі, што ляжала, як мёртвая на плячы Урса. Але калі яе абдало халодным і чыстым ранішнім паветрам, яна адкрыла вочы. Станавілася ўсе святлей. Хвілінай пазней, ідучы каланадай, яны выйшлі ў бакавы портык, які вёў не на двор, а ў сады палацу, дзе вершаліны піній і кіпарысаў зачырванеліся ад ранішняга святла. У гэтай частцы палацу было пуста, і водгаласы музыкі і застольнага крыку станавіліся ўсё невыразней. Лігіі здавалася, што выцягнулі яе з пекла і вынеслі на светлы свет божы. Было штосьці і за сценамі гэтага агіднага трыклінія. Было неба, зара, святло і ціша. Дзяўчына раптоўна расплакалася і, тулячыся да пляча велікана, пачала паўтараць са слязьмі:

-        Дадому, Урс, дадому, да Плаўціяў!

-        Пойдзем, - адказаў Урс.

Тымчасам яны апынуліся ў малым атрыі, што належаў да пакояў Акты. Там Урс пасадзіў Лігію на мармуровую лаву недалёка ад фантана. Акта ж пачала яе супакойваць і угаворваць адпачыць, запэўніваючы, што цяпер ёй нічога не пагражае, бо п'яныя госці будуць спаць пасля балявання да вечара. Але Лігія доўгі час не магла супакоіцца і, сціскаючы рукамі скроні, толькі паўтарала, як дзіця:

-        Дадому, да Аўлаў!. . .

Урс быў гатовы. Каля брамы праўда стаяць прэтарыянцы, але ён і так пройдзе. Салдаты не затрымліваюць тых, хто выходзіць. Перад уваходнай аркай шмат паланкінаў. Людзі пачнуць выходзіць цэлымі натоўпамі. Ніхто іх не затрымае. Выйдуць разам з іншымі і пойдуць проста дадому. Дарэчы, што яму! Як яго царэўна загадае, так і павінна быць. Дзеля гэтага ён тут.

А Лігія паўтарала:

-        Так, Урс, выходзьма!

Але Акта павінна мець розум за абоіх. Выйдуць! Так!Ніхто іх не затрымае. Але з дому імператара нельга ўцякаць, і хто гэта робіць, учыняе злачынства, дзяржаўную здраду. Выйдуць, але вечарам цэнтурыён на чале салдат прынясе прысуд смерці Аўлу, Пампоніі Грэцыне, Лігію ж забярэ назад у палац, і тады ўжо не будзе для яе ратунку. Калі Плаўціі прымуць яе пад свой дах, іх чакае смерць напэўна.

У Лігіі апусціліся рукі. Не было рады. Павінна была выбіраць паміж пагібеллю Плаўціяў і ўласнай. Ідучы на баляванне, мела надзею, што Вініцый і Пятроній папросяць за яе ў імператара і аддадуць яе Пампоніі, цяпер жа ведала, што гэта яны самі падгаварылі імператара, каб забраў яе ў Аўлаў. Не было рады.  Хіба толькі цуд мог яе вырваць з гэтай бездані. Цуд і магутнасць Бога.

-         Акта, - прамовіла яна з роспаччу, - ці чула ты, як Вініцый гаварыў, што яму імператар мяне падарыў і што сёння вечарам прышле па мяне нявольнікаў і забярэ мяне ў свой дом?

-         Чула, - адказала Акта.

І развёўшы рукамі, змоўкла. Роспач, з якой гаварыла Лігія, не знаходзіла водгуку ў яе душы. Бо сама яна была раней каханкай Нярона. Сэрца яе, хоць і добрае, не магло адчуць спаўна сараматы такіх адносін. Як былая нявольніца, яна надта зжылася з законам няволі, а апроч гэтага кахала дасюль Нярона. Калі б ён захацеў да яе вярнуцца, прасцерла б да яго рукі, як да шчасця. Разумеючы цяпер ясна, што Лігія альбо павінна стаць каханкай маладога і прыгожага Вініцыя, альбо адправіць сябе і Аўлаў на пагібель, Акта папросту не разумела, як дзяўчына можа вагацца.

-         У доме імператара, сказала яна памаўчаўшы, - не было б табе бяспечней, чым у доме Вініцыя.

І не прыйшло ёй да галавы, што хаця і гаварыла праўду, словы яе азначалі: “Згадзіся з лёсам і стань наложніцай Вініцыя.” Але Лігіі, якая яшчэ адчувала на вуснах яго поўныя пажадлівасці і палаючыя, як вуголле, пацалункі, кроў прыліла да твару ад сораму пры адным успаміне пра іх.

-         Ніколі! – ускрыкнула яна. – Я не застануся ні тут, ні ў Вініцыя, ніколі!

Акту здзівіла гэта ўспышка.

-         Хіба, - спытала яна, - Вініцый табе такі ненавісны?

Але Лігія не магла адказаць, бо зноў расплакалася. Акта прытуліла яе да грудзей і пачала суцяшаць. Урс цяжка дыхаў і сціскаў моцныя кулакі, бо любячы з адданасцю сабакі сваю царэўну, ён не мог выносіць яе слёзы. У яго лігійскім, паўдзікім сэрцы расло жаданне вярнуцца ў залу і задушыць Вініцыя, а калі спатрэбіцца, то і імператара, але ён баяўся рызыкаваць сваей гаспадыняй не будучы ўпэўненым, ці такі ўчынак, просты на першы погляд, будзе адпаведным для прыхільніка распятага агнца.

А Акта, прытуліўшы Лігію, зноў спытала:

-         Хіба ён табе такі ненавісны?

-         Не, - сказала Лігія, - мне нельга яго ненавідзець, бо я хрысціянка.

-         Я ведаю, Лігія. Ведаю таксама з лістоў Паўла з Тарсу, што вам нельга ні мірыцца з ганьбай, ні баяцца смерці больш, чым грахоў, але скажы мне, хіба твае вучэнне дазваляе ўчыняць смерць?

-         Не.

-         Тады як жа ты можаш наклікаць помсту імператара на дом Аўлаў?

Настала цішыня. Бездань адкрывалася зноў перад Лігіяй. Маладая ж вызваленка працягвала:

-         Я пытаюся, бо шкада мне цябе і шкада добрай Пампоніі і Аўла, і іх дзіцяці. Я даўно жыву ў гэтым доме і ведаю, чым пагражае гнеў імператара. Не! Вы не можаце адсюль уцякаць. Адна табе дарога застаецца: маліць Вініцыя, каб вярнуў цябе Пампоніі.

Але Лігія апусцілася на калены, каб прасіць некага іншага. Урс таксама ўкленчыў, і абое пачалі маліцца ў доме імператара ў ранішнім святле.

Акта ўпершыню бачыла такую малітву і не магла адарваць вачэй ад Лігіі, якая, павернутая да яе ў профіль, з узнятай галавой і рукамі глядзела ў неба, нібы чакаючы адтуль ратунку. Зара асвяціла яе цёмныя валасы і белы пеплум, адбілася ў зрэнках і ўся ў бляску, сама яна была як святло. У яе пабледнеўшым твары, у адкрытых вуснах, ва ўзнятых да неба руках і вачах было нешта незямное, экстатычнае. І Акта цяпер зразумела, чаму Лігія не можа стаць нічыей наложніцай. Перад былой каханкай Нярона прыадчыніўся край заслоны, хаваючай свет зусім іншы, чым той, да якога прызвычаілася. Уражвала яе гэта малітва ў доме зла і сараматы. Раней ёй здавалася, што для Лігіі няма выйсця, цяпер жа пачала верыць, што можа адбыцца штосьці незвычайнае, што прыйдзе нейкае выратаванне настолькі магутнае, што і сам імператар не зможа яму супрацьстаяць, што з неба на дапамогу спусцяцца нейкія крылатыя войскі ці што сонца падсцеле пад яе праменне і падніме да сябе. Чула ўжо пра шматлікія цуды сярод хрысціян і думала цяпер, што відавочна ўсё гэта праўда, паколькі Лігія так моліцца.

Лігія ж узнялася нарэшце з тварам, прасветленым надзеяй. Урс узняўся таксама і, прысеўшы каля лавы, глядзеў на сваю гаспадыню, чакаючы яе слоў. А яе вочы затуманіліся, і праз момант дзве вялікія слязіны пацяклі міжвольна па яе шчоках.

-         Няхай бог благаслаўляе Пампонію і Аўла, - сказала яна, - нельга мне наклікаць пагібель на іх, таму я іх ніколі больш не ўбачу.

Пасля чаго звярнулася да Урса, кажучы, што ён адзін застаецца ў яе цяпер на свеце, што павінен быць цяпер ёй бацькам і апекуном. Яны не могуць шукаць сховішча ў Аўлаў, бо наклічуць на іх гнеў імператара. Але яна не можа застацца ні ў доме імператара, ні ў Вініцыя. Няхай жа тады Урс возьме яе, выведзе з горада, няхай схавае дзесьці, дзе не знойдзе яе ні Вініцый, ні яго слугі. Яна ўсюды пойдзе за ім, хоць за моры, хоць за горы, да варвараў, дзе не чулі слова “Рым”, і дзе ўлада імператара не распаўсюджваецца. Няхай яе возьме і ўратуе, бо ён у яе адзін застаўся. Лігіец быў гатовы і ў знак пакоры нахіліўся і абняў яе ногі. Але на твары Акты, якая спадзявалася на цуд, адбілася расчараванне. Толькі гэта выклікала малітва? Уцячы з дому імператара- гэта значыць ўчыніць злачынства, здраду дзяржаве, якую абавязкова адпомсцяць, і калі б нават Лігія здолела схавацца, то імператар адпомсціць Аўлам. Калі хоча ўцякаць, няхай уцякае з дому Вініцыя. У такім выпадку імператар, які не любіць займацца чужымі справамі, можа нават не захоча дапамагаць Вініцыю ў пагоні, але ва ўсякім разе не будзе здрады дзяржаве.

Але Лігія сама менавіта так думала. Аўлы не будуць нават ведаць, дзе яна, нават Пампонія.Уцячэ яна не з дому, а па дарозе да яго.Юнак сказаў ёй, што вечарам прышле па яе сваіх нявольнікаў. Гаварыў напэўна праўду, якой бы не сказаў, каб быў цвярозы. Відавочна ён сам ці можа разам з Пятроніем бачыліся перад баляваннем з імператарам і змаглі яго падгаварыць, што паслязаўтра вечарам ён яе аддасць. А калі б яны забыліся, то прыслалі б па яе заўтра. Але Урс яе ўратуе. Прыйдзе, вынясе з паланкіну, як вынес з трыклінія, і пойдуць у свет. Урсу ніхто не здолее супроцьстаяць. Яго б не адолеў нават той страшны атлет, які ўчора змагаўся ў трыклініі. Але ж Вініцый можа прыслаць вельмі шмат нявольнікаў, таму Урс зараз жа пойдзе да святара Ліна за парадай і дапамогай. Святар злітуецца над ёй, не пакіне ў руках Вініцыя і загадае хрысціянам ісці з Урсам, каб яе ўратаваць. Адаб'юць яе і забяруць, а потым Урс здолее яе вывесці з горада і схаваць дзесьці ад рымскай улады.

І твар яе пачаў ружавець і весялець. Яна зноў узбадзерылася, быццам надзея на выратаванне стала рэчаіснасцю. Раптам яна кінулася на шыю Акце і пацалаваўшы яе шчаку зашаптала:

-         Ты нас не выдасі, Акта, праўда?

-         Клянуся ценем сваей маці, - адказала вызваленка, - я не здраджу вам і прасі толькі свайго бога, каб Урс здолеў цябе адабраць.

Але блакітныя, дзіцячыя вочы велікана свяціліся шчасцем. Ен жа не змог нічога прыдумаць, хоць ламаў сваю бедную галаву, але гэта ўжо ен здолее. І ці ўдзень, ці ноччу, яму ўсе роўна!. . . Пойдзе да святара, бо той чытае ў небе, што трэба рабіць, а што не трэба. Але хрысціян і так змог бы сабраць. Мала ў яго знаёмых нявольнікаў-гладыятараў і вольных людзей на Субуры і за мастамі. Сабраў бы іх тысячу ці дзве. І ен забярэ сваю гаспадыню, а вывесці яе з горада таксама зможа і далей пойдзе з ёй. Пойдуць яны хоць на край свету ці хаця б туды, адкуль яны родам, дзе і не чуў ніхто пра Рым. Тут ён пачаў углядацца перад сабой, нібы хацеў убачыць нейкія даўно мінулыя рэчы і прамовіў:

-         Да бору? Гэй, які бор, які там бор!

Толькі праз хвіліну ен вярнуўся да рэчаіснасці. Вось зараз ен пойдзе да святара, а вечарам будзе ўжо з якою сотняю сяброў чакаць паланкін. І няхай бы яе суправаджалі не толькі нявольнікі, а нават прэтарыянцы! Тады ўжо лепш нікому не трапляць пад яго кулакі, хоць бы і ў жалезных даспехах. Бо хіба жалеза такое ўжо моцнае?Калі добра ўдарыць па жалезу, то і галава пад ім не вытрымае.

Але Лігія з глыбокай і разам з дзіцячай важнасцю ўзняла ўказальны палец:

-         Урс! “Не забі!” – прамовіла яна.

Лігіец закінуў за галаву вялізную, падобную да дубіны руку і стаў, мармычучы, паціраць карак з вялікім заклапочаннем. Ен павінен яе забраць, “сваё святло”. Сама сказала, што цяпер яго чарга. Будзе старацца, наколькі зможа. Але калі адбудзецца штосьці супраць яго волі? Павінен яе забраць! Ну, калі ўжо здарыцца, то ён будзе так каяцца, так прасіць нявіннага агнца, што распяты агнец злітуецца над ім , бедалагам. Ен бы канешне не хацеў агнца абразіць, толькі што рука ў яго такая цяжкая...

І вялікая ўсхваляванасць адбілася на яго твары, але прагнучы яе схаваць, ен пакланіўся і сказаў:

-         То я іду да святога айца.

Акта ж абняла Лігію за шыю і пачала плакаць. . .

Яшчэ раз яна зразумела, што есць нейкі свет, у якім нават у пакутах больш шчасця, чым ва ўсіх багаццях і раскошы дому імператара, яшчэ раз адчыніліся перад ёй дзверы да святла, але разам з тым яна ўсведамляла, што нягодная прайсці праз гэтыя дзверы.