Раздзел 47
Полымя тымчасам дасягнула Віа Наментана, а ад яе разам са
зменай напрамку ветра павярнула да Віа Лата і да Тыбра, абкружыла Капітолій,
разлілося па Форуму Баарыум і знішчаючы ўсе, што абмінула на першы раз,
наблізілася зноў да Палатыну.Тыгелін сабраў усе сілы прэтарыянцаў і адсылаў да
імператара, які набліжаўся, ганца за ганцом з паведамленнямі, што нічога не
страціць ад прыгажосці відовішча, бо пажар яшчэ павялічыўся.Але Нярон хацеў бы
прыбыць уночы, каб атрымаць больш задавальнення ад выгляду пагібелі горада.
Таму ен затрымаўся ў ваколіцах Аква Албана і паклікаў у свой шацер трагіка
Алітуруса, рыхтаваў з яго дапамогай паставу, выраз твару, позірк і вучыўся
адпаведным рухам, абмяркоўваючы з ім тое, ці пры словах “О святы горад! Які
здаваўся больш трывалым, чым Іда” – трэба узняць угору абедзве рукі, ці
трымаючы ў адной фармінгу, апусціць яе ўздоўж цела, а падняць другую.І пытанне
гэта здавалася яму ў гэту хвіліну самай значнай справай.Выехаўшы нарэшце на
змярканні, ен яшчэ прасіў парады ў Пятронія: ці ў вершы, прысвечаным бедству,
не змясціць некалькі вядомых блюзнерстваў супраць багоў і ці яны, як у лепшых
творах мастацтва, не павінны былі б самі па сабе вырвацца з вуснаў у падобным становішчы
ў чалавека, які страчвае Радзіму. Каля апоўначы ен наблізіўся нарэшце да сцен
са сваім незлічоным дваром, які складаўся з усіх сенатараў, рыцараў,
вызваленцаў, нявольнікаў, жанчын і дзяцей.Шаснаццаць тысяч прэтарыянцаў,
пастаўленых у баявую гатоўнасць па дарозе, сачылі за спакоем і бяспекай яго
ўезду, утрымліваючы разам з гэтым на адпаведнай адлегласці ўзрушаны народ.Народ
жа сапраўды праклінаў, крычаў і абсвістваў, бачачы світу Цэзара, але не смеў на
яе напасці.У шматлікіх месцах раздаваліся аднак і апладысменты, якімі адорвала
імператара галота, якая не маючы нічога, нічога і не страціла ў пажары, а
спадзявалася на больш шчодрую чым звычайна, раздачу збожжа, алівы, адзення і
грошай.Урэшце вокрыкі і свіст, як і апладысменты, былі заглушаны гукам труб і
рагоў, у якія загадаў дзьмуць Тыгелін. Нярон пасля прыбыцця да Астыйскай брамы
затрымаўся на хвіліну і прамовіў: “ Бяздомны ўладар бяздомнага народа – дзе ж я
пакладу ўночы няшчасную сваю галаву?” Пасля ен перайшоў Клівіус Дэльфій зайшоў
па прыгатаваных для яго сходах на Апійскі акведук, а за ім прайшлі аўгустыяне і
хор спевакоў, якія неслі цытры, лютні і іншыя музычныя інстументы. І ўсе
затрымалі дыханне, чакаючы, ці не скажа ен нейкіх велічных слоў, якія для
ўласнай бяспекі належала б запомніць. Але ен стаяў ўрачысты, маўклівы, апрануты
ў пурпуровы плашч з вянцом з залатымі лаўрамі на галаве, узіраючыся у шалеючае
полымя. Калі Тэрпнас падаў яму залатую лютню, ен узняў вочы да залітага зарывам
неба, нібы чакаў натхнення...Народ паказваў на яго, аблітага крывавым бляскам, толькі
здалек рукамі.Непадалек сычэла, як вужака, полымя і палалі адвечныя,
найсвяцейшыя помнікі: палаў храм Геркулеса, які пабудаваў Эвандэр і храм
Юпітэра Статара, і храм Луны, пабудаваны яшчэ Сервіем Туліем і дом Нумы Пампілія
і храм Весты з пенатамі рымскага народу, у грывах агню паказваліся часам Капітолій,
палала мінулае і душа Рыму, ен жа, імператар, стаяў з лютняй у руцэ з тварам
трагічнага акцера і з думкай не аб гібелі Радзімы, а аб уласнай паставе і
патэтычных словах, якімі ен мог бы перадаць “велічнасць хвіліны”, абудзіць
найбольшае захапленне і атрымаць найгарачэйшыя апладысменты.Ен ненавідзеў гэты горад, яго жыхароў, любіў жа толькі свае
песні і вершы; таму радаваўся ў душы, што нарэшце ўбачыў трагедыю, падобную да
той, якую апісваў. Як вершаплет адчуваў сябе шчаслівым, як дэкламатар –
натхненым, як шукальнік вострых адчуванняў – атрымліваў асалоду ад страшэннага
відовішча і з задавальненнем думаў, што нават пагібель Троі была нічым у
параўнанні з пагібеллю гэтага велічнага горада. Чаго яшчэ ен мог жадаць? Вось
Рым, Рым, які валодаў светам, палае, а ен стаіць на сходах акведука з залатой
лютняй у руцэ, самавіты, у пурпуры,
захоплены, прыгожы і паэтычны. Дзесьці там, ніжэй, у цемры, абураецца і хвалюецца народ.Але няхай сабе
абураецца…стагоддзі пройдуць, тысячы гадоў пройдуць, а людзі будуць памятаць і
ўслаўляць яго як паэта, які ў такую ноч спяваў пра ўпадак і пажар у Троі. Хто ў
параўнанні з ім Гамер? Хто сам Апалон са сваей знакамітай фармінгай.Тут ен
узняў рукі і, ударыўшы па струнах, прадэкламаваў словы Прыяма: “О гняздо маіх
бацькоў, о дарагая мая калыска!” голас яго на адкрытым паветры пры гуку пажару
і пры далекім шуме тысячных натоўпаў здаваўся, што дзіўна, ледзь чутным,
дрыжачым, слабым, а гук падпяваючых быў падобны да гуку ад крылаў аслаблай
мухі.Але сенатары, начальнікі і аўгустыяне, сабраныя на акведуку, схілілі
галовы, слухаючы ў маўклівым захаплені.Ён жа спяваў доўга і ўсе жаласней.У
хвіліны, калі перапыняўся, каб набраць паветра, хор спевакоў паўтараў вершы,
пасля чаго Нярон зноў скідваў вывучаным з Алітурусам рухам з пляча “сірэну”
трагіка, біў па струнах і спяваў далей.Скончыўшы нарэшце складзеную раней
песню, ен пачаў імправізаваць, шукаючы велічных параўнанняў для таго, што бачыў
перад сабой.І твар яго пачаў змяняцца. Не ўзрушыла яго папраўдзе гібель роднага
горада, але ен быў апоены і ўсхваляваны пафасам ўласных слоў да такой ступені,
што раптам выпусціў з грукатам лютню пад ногі і, абкрыўшыся шырмай, застаўся
скамянелы, падобны да адной з тых статуй Ніабідаў, якія аздаблялі дзядзінец
Палатыну. Праз кароткі час маўчання пачуўся шквал апладысментаў.
Але здалек адказалі яму выццем натоўпы.Цяпер ніхто ўжо
там не меў сумніву, што гэта імператар загадаў спаліць горад, каб арганізаваць
сабе відовішча і спяваць пры гэтым песні.
Нярон, пачуўшы гэты крык соцен тысяч галасоў, звярнуўся
да аўгустыянаў з сумным, поўным расчаравання тварам і ўсмешкай чалавека, якога
крыўдзяць і сказаў: - Вось як квірыты ўмеюць цаніць мяне і паэзію.
– Подлыя, -
адказаў Ватыній, - загадай ударыць па іх прэтарыянцам:
Нярон звярнуўся да Тыгеліна: - Ці магу я разлічваць на
вернасць салдат?
– Так, боскі, -
адказаў прэфект.
Але Пятроній павеў плячыма: - На іх вернасць, але не на
колькасць, - сказаў ен. – Застанься тут пакуль, дзе знаходзішся, бо тут
найбольш бяспечна, а гэты люд трэба супакоіць.
Так лічыў і Сенэка, і консул Ліцыній. Тымчасам на доле
хваляванне нарастала.Люд уззбройваўся каменнем, каламі ад шалашоў, дошкамі з
вазоў і тачак і розным жалеззем. Праз некаторы час некалькі начальнікаў кагорт
прыйшлі з абвяшчэннем, што прэтарыянцы, якіх зміналі натоўпы, захоўваюць з вялікімі высілкамі баявую лінію і не маючы
загаду атакаваць не ведаюць, што рабіць.
-
Богі! – сказаў
Нярон, - Што за ноч! З аднаго боку пажар, а з другога – усхваляванае мора
людзей…
І ен пачаў шукаць далей выразы, якія б найлепш маглі
акрэсліць небяспеку гэтай хвіліны, але бачачы навокал бледныя твары і
неспакойныя позіркі, таксама спужаўся.
– Дайце мне цёмны
плашч з каптуром! – закрычаў ен
-
Няўжо сапраўды
будзе бітва?
-
Боскі, - адказаў
няпэўным голасам Тыгелін, - я зрабіў усе, што мог, але пагражае
небяспека...Боскі, звярніся да народа і паабяцай ім што-небудзь.
-
І што, імператар
павінен звяртацца да чэрні? Няхай гэта зробіць хто іншы ад майго імя.Хто
здольны выканаць гэта?
-
Я – азваўся Пятроній.
-
Ідзі, дружа! Ты
самы адданы мне ў любой справе...Ідзі і не шкадуй абяцанняў. Пятроній звярнуўся
да світы з тварам са з’едлівай усмешкай і невялікай павагай:
. – сенатары, прысутныя тут, - сказаў ен, - а апрача іх:
Пізо, Нерва і Сенецыё паедуць са мной.
Пасля гэтага ен павольна сыйшоў з акведука, тыя ж, каго
ен назваў, ішлі за ім не без ваганняў, але і з пэўнай надзеяй, якой акрыляў іх
ягоны спакой.Пятроній стаў ля падножжа аркад, загадаў прывесці белага каня і
ўзлезшы на яго, паехаў на чале названых ім праз шчыльныя прэтарыянскія шэрагі
да чорнай, выючай грамады. Безабаронны, толькі з тонкім кійком са слановай
косці ў руцэ, на які ен звычайна абапіраўся. І пад’ехаўшы, ен накіраваў каня ў
натоўпы.Навокал, пры святле пажарышча, відаць былі ўзнятыя рукі са зброяй усялякага
роду, вочы з бляскам гневу, спацелыя твары і вусны з пенай ад злоці і
пагрозлівымі вокрыкамі, што рваліся з грудзей. Ашалелая хваля адразу абкружыла
яго і світу, за ей відаць было сапраўды нібыта мора галоў, рухомае, хвалюемае,
страшнае.
Крык узмацніўся яшчэ больш і перайшоў ў нечалавечы;
палкі, вілы і нават мячы мільгалі над галавой Пятронія, драпежныя рукі
высцягваліся да цугляў яго каня і да яго самога, але ен заглыбляўся ў натоўп,
застаючыся халодным, абыякавым і пагардлівым.Часам ен штурхаў кійком найбольш
актыўных, нібы прабіваў сабе дарогу ў звычайным сціску, і гэта яго ўпэўненасць,
гэты спакой супакойвалі раз’юшаны народ. Яго нарэшце пазналі, і шматлікія
галасы пачалі крычаць
- Пятроній! Арбітр элегантарыум! Пятроній!... Пятроній –
загучала з усіх бакоў.
І па меры таго, як паўтаралася гэта імя, твары навокал
станавіліся менш пагрозлівыя, а крыкі супакойваліся, бо гэты вытанчаны
патрыцый, які хаця ніколі і не патрабаваў народнай любові, быў усе ж яго ўлюбёнцам.
Яго ведалі як чалавечнага і шчодрага, папулярнасць яго ўзрасла асабліва ад часу
справы Педанія Секунды, дзе ен прасіў аб змякчэнні жорсткага прысуду, які
азначаў смерць усім нявольнікам прэфекта.Яшчэ больш натоўпы нявольнікаў любілі
яго з таго часу непамернай любоўю, як людзі прыгнечаныя і няшчасныя прывыклі
любіць тых, хто аказвае ім хоць крыху спачування.Апрача гэтага ў цяперашні
момант далучылася і цікаўнасць, што скажа пасланец імператара, бо ніхто больш
не сумняваўся, што той выслаў яго наўмысна. Ен жа, зняўшы з сябе сваю белую,
абшытую чарапахавым панцырам тогу, узняў яе ўгару і пачаў ей махаць над галавой
у знак таго, што хоча гаварыць.
- Маўчаць! Маўчаць! – крычалі з усіх бакоў. Праз хвіліну
сціхла усё разам. Тады ен выпрастаўся на кані і загаварыў даходліва і спакойна:
- Грамадзяне! Няхай тыя, хто мяне пачуе, паўтораць словы
мае тым, хто стаіць далей, усе няхай паводзяць сябе па-чалавечы, а не як жывелы
на арэнах.
- Мы слухаем! Мы слухаем!
- Слухайце! Горад будзе адбудаваны.Сады Лукула, Мецэнаса,
Цэзара і Агрыпіны будуць адчыненыя для вас. З заўтрашняга дня пачнуць раздаваць
збожжа, віно і аліву, так каб кожны мог напоўніць пуза аж па горла.Потым імператар
арганізуе для вас відовішчы, якіх свет не бачыў, дзе вас будуць чакаць пір і
падарункі.Вы будзеце багацейшыя пасля пажару, чым перад ім.!
Яму адказвалі нягучным гулам, які разыходзіўся ад
сярэдзіны ва ўсе бакі, як разыходзяцца хвалі па вадзе ад кінутага кімсьці
каменя: гэта бліжэйшыя паўтаралі далейшым ягоныя словы. Потым тут і там пачуліся
то гнеўныя галасы, то згодныя, якія змяніліся ўрэшце ў адзін агульны, вялізны
крык:
-
Хлеба і відовішчаў!
Пятроній абкрыўся тогай і нейкі час слухаў нерухома, у
сваім белым адзенні падобны да мармуровай статуі. Крык узмацняўся, заглушаў
рэха пажару, раздаваўся з усіх бакоў, з усе большых глыбінь натоўпу, але
пасланец відавочна хацеў яшчэ штосьці сказаць, бо чакаў. І нарэшце, загадаўшы
узнесенай рукой маўчаць, паведаміў:
- Я абяцаю вам хлеба і відовішчаў, а цяпер ўхваліце
імператара, які вас корміць, апранае, пасля чаго ідзіце спаць, бедакі, бо хутка
пачне світаць.
Сказаўшы гэта, ен павярнуў каня і, расштурхоўваючы злегку
кійком тых, хто стаяў у яго на дарозе, ад’ехаў павольна да прэтарыянскіх
шарэнгаў.Праз момант ен быў ужо каля вадаправода. Наверсе перапужаліся.Не
зразумелі просьбы – хлеба і відовішчаў, - і лічылі, што гэта новы выбух
шаленства натоўпу. Нават не спадзяваліся, што Пятроній зможа выратавацца, таму
Нярон, клі яго ўбачыў, прыбег аж да сходаў і са збялелым ад хвалявання тварам
пачаў распытваць:
- І што? Што там адбываецца? Там ужо разня?
Пятроній набраў паветра ў легкія, глыбока уздыхнуў і
адказаў:
-
Клянуся Палуксам!
Яны потныя і дрэнна смярдзяць.Няхай бы хто падаў мне эпіліму, бо я самлею зараз.
Пасля ен звярнуўся да імператара:
- Я абяцаў ім , -
сказаў ен ,- збожжа, аліву, адкрыцце садоў і відовішча. Яны зноў цябе
абагаўляюць і крычаць праз засмяглыя вусны хвалу табе.Богі, які ж гэты плебс
мае непрыемны пах…
-
Прэтарыянцы былі
напагатове, - закрычаў Тыгелін, - і калі б ты не супакоіў натоўпы, то гэтыя
крыкуны замоўклі б назаўседы.Шкада, Цэзар, што ты не дазволіў мне ўжываць сілу.
Пятроній паглядзеў на яго, павеў плячыма і сказаў:
- Гэта яшчэ можа
быць Можа табе патрэбна будзе ўжыць яе заўтра.
– Не, не – прамовіў імператар.- я загадаю для іх адчыніць
паркі і сады і раздаць збожжа.Дзякуй табе, Пятроній! Відовішчы я арганізую, а
гэту песню, якую я вам спяваў сення, праспяваю публічна.
Сказаўшы гэта, ен паклаў руку на плечы Пятронія, памаўчаў
з хвіліну і нарэшце спытаў супакоены:
- Скажы шчыра: як я табе, калі спяваў?
– Ты быў годным гэтага відовішча, як і яно было годным
цябе.- адказаў Пятроній.Пасля павярнуўся ў бок пажару:
- Паглядзім яшчэ – і развітаемся са старым Рымам.
Комментариев нет:
Отправить комментарий