***

Там сонца ўзыходзіла,
дзе таямнічы дзень і
бессаромніца-ноч
плылі на чаўне
на пагібель сваю
і на шчасце Сонцу
Плылі наўздагад
А вецер-у ветразі...
І нехта з людзей ужо
маліўся аб светлым ранку,
у той час,
калі ноч распраналася зорным дажджом

***

Крэсівам крэслю,
Знакамі адзначаю
Дзень свой і ноч сваю,
Бездань і вышыню...
Твар вось-вось перакрэсліцца
Ўсмешкаю Гуімплена
Арыентуюся толькі па позірках,
жэстах і галасах...
Так і жыву:
Мармурам памяці - камяню
Крэсівам сэрца  - уваскрашаю
дзень свой і ноч сваю,
бездань і вышыню.

Сабе на кожны будзённы дзень ( с подстрочником)

Калі-небудзь не будзе творчага беспарадку
ў пакоі -
будзе ідэальны парадак і я - гарызанталлю ў гэтым парадку,

Калі-небудзь не будзе штодзённага звяртання ўвагі на пыл
ці бруд -
будзе ідэальная чысціня: што цела, што вопраткі, што ўсяго вакол мяне:
тлен - не бруд

Калі-небудзь не будзе не хапаць грошай -
яны застануцца тут і ўсё роўна - для іншых.

Калі- небудзь не трэба будзе працаваць на ўзбагачэнне ўсіх,
акрамя сябе,
 бо застанецца адно маліцца з нябёс за тых, каго сапраўды любіш.

Калі-небудзь кветкі будуць з сапраўдным пачуццём, а не ў падарунак
пры гэтым дапускаю розныя пачуцці ў розных людзей


Себе на каждый будний день

Когда-нибудь не будет творческого беспорядка в комнате
будет идеальный порядок и я - горизонталью в этом порядке

Когда-нибудь не будет каждодневного обращения внимания на
пыль или грязь -
будет идеальная чистота: что тела, что одежды, что всего вокруг меня:
тлен - не грязь

Когда-нибудь не будет не хватать денег
Они останутся здесь и всё равно - для других

Когда-нибудь не нужно будет работать на обогащение всех,
кроме себя,
поскольку останется единственное - молиться с небес за тех, кого
действительно любишь,

Когда-нибудь цветы будут с настоящими чувствами, а не в подарок
Допускаю разные чувства у разных людей...

Недастатковасць сэрца (с подстрочником)

Напісалі - сардэчная недастатковасць
Напісалі - спынілася сэрца
Што на самой справе -
Ужо ніколі не скажуць
Тыя, каму напісалі.
Ці то атрута,
Ці то не надта хуткая дапамога,
Ці, наадварот, надта хуткая,
Ці то недахоп сэрца акаляючых
Ці то суперкрэатыў сістэмы
Балюча перарастаюць у нашу
Сардэчную недастатковасць


Написали - сердечная недостаточность
Написали - остановка сердца
Что на самом деле -
Уже никогда не скажут
Те, кому написали.
Или отравление,
Или не очень скорая помощь,
Или, наоборот, очень скорая,
Или нехватка сердца окружающих
Или суперкреатив системы
С болью перерастают в нашу
Сердечную недостаточность...

Калі я адкіну апошнюю маску (с подстрочником)

Калі я адкіну апошнюю маску,
На свет белы выйду такая сапраўдная,
Калі распрану тыя строі, якія зусім недарэчы,
Істоту маю запалоніць
Такое сапраўднае Сонца,
І вочы напэўна адрозняць
Сапраўдную іншапрастору
Душа ўзнясецца у момант
Да неба - такога сапраўднага...
Абдыме мяне аберуч
Сапраўдная Зямля

Когда я отброшу последнюю маску
На свет белый выйду такая настоящая
Когда я сниму все одежды, которые совершенно ни к чему
Мою сущность заполнит
такое настоящее Солнце
И глаза наверняка отличат
Настоящее инопространство
Душа вознесется в момент
К небу - такому настоящему
Обнимет меня руками
Настоящая Земля.

Як вышэйшае наканаванне (с подстрочником)

Як вышэйшае наканаванне
Як стыхія неўтаймаваная
Як другое цела астральнае
Для цябе я скрозь анамальная
Не маё - экзерсісы займальныя
Я - тваё раззбраенне татальнае
Без мяне ўвесь твой свет - постнатальны
Так, няздатная да падробнага
Ад бярэмя імя несвабодная
І табе не магу не быць роднаю
Акалічнасцей збег? Прызначэнне?
На Вялікдзень маё нараджэнне...
Натаваць... наталіць няўтольнае...
Прагну Шляху, шляхоў... і толькі..
Быць Наталляю Лёс няўмольны
Лёс Наталля я - і не нявольна.

Наталля Лёс (2000)

Как высшее предназначение
Как стихия
Как второе астральное тело
Для тебя я аномальна
Не моё - занимательные экзерсисы
Я - твоё тотальное разоружение
Без меня весь твой мир - постнатальный
Так, неспособная к фальши
Несвободная от бремени имени
Не могу и тебе не быть родной
Случайность или нет
Моё рождение на Пасху
Записывать... утолять жажду...
Жажду Пути, путей... и только...
Быть Наталляю Лёс (судьба, Рок) неумолимый
Лёс Наталля я - и не невольно.

Раздзел 2 QUO VADIS? Г.Сенкевіч

Раздзел ІІ

Пасля снедання, за якое два таварышы ўзяліся у той час, калі простыя смяротныя даўно паснедалі, Пятроній прапанаваў крыху падрамаць. На яго думку было яшчэ вельмі рана для наведвання. Праўда, есць людзі, якія пачынаюць наведваць знаемых на ўсходзе сонца, лічачы ў дадатак гэтакі звычай старадаўнім, рымскім. Але ен, Пятроній, лічыць яго варварскім. Гадзіны пасля апоўдня найлепш падыходзяць для гэтага, i не раней чым сонца пяройдзе у бок храма Юпіцера Капіталійскага і не пачне глядзець з пагорка на Форум скоса. Восенню бывае яшчэ спякотна, і людзі спяць пасля прыняцця ежы. У гэты час люба паслухаць шум фантану ў атрыуме і пасля абавязковай тысячы крокаў падрамаць у чырвоным святле, якое прасочваецца праз пурпурны, напалову зацягнуты навес. Вініцый не пярэчыў, і яны пачалі прахаджвацца, размаўляючы аб тым, што чуваць на Палатыне і ў горадзе, ды пакрыху філасафуючы пра жыцце. Пасля чаго Пятроній падаўся да кубікула, але спаў нядоўга. Праз паўгадзіны ен выйшаў, і загадаўшы прынесці яму вярбену, пачаў яе нюхаць і націраць ёю рукі і скроні.

-        Не паверыш, прамовіў ен, - як гэта ажыўляе і адсвяжае. Цяпер я гатовы.

Паланкін чакаў іх ужо даўно, таму яны селі і загадалі несці іх на вуліцу Патрыцыяў, да дому Аўла. Дом Пятронія знаходзіўся на паўдневым склоне Палатыну, каля так званых Карынаў, таму найкарацейшы шлях ішоў ніжэй Форума, але Пятроній хацеў яшчэ наведацца да залатара Ідомена, таму загадаў, каб іх неслі праз вуліцу Апалона і Форум  да   Зладзейскай вуліцы, на рагу якой было поўна ўсялякага кшталту таверн. Вялізныя негры ўзнялі паланкін і рушылі, перад імі беглі нявольнікі, называемыя педзісеквы. Некаторы час Пятроній падносіў у маўчанні свае далоні, якія пахлі вярбенай, да ноздраў і, здавалася, пра штосьці задумаўся. Праз хвіліну ен прамовіў:

-        Прыходзіць мне на думку, што калі твая лясная багінька не нявольніца, тады яна магла б пакінуць дом Плаўціяў і перабрацца ў твой. . Ты акружыў бы яе каханнем і абсыпаў бы багаццем, як я сваю любую Хрысатэміду, якой, гаворачы між намі, я надакучыў настолькі ж, як і яна мне.

Марк кіўнуў галавой.

-        Не?- пытаўся Пятроній.  - У найгоршым выпадку справа дайшла б да Цэзара, і можаш быць упэўнены, што хаця і дзякуючы майму на яго ўплыву, Меднабароды быў бы на тваім баку!

-        Ты не ведаеш Лігію! – адказаў Вініцый.

-        Дык дазволь жа запытацца, ці ты ведаеш яе інакш, чым зрокава? Ты з ей размаўляў? Расказваў ей пра свае каханне?

-        Я бачыў яе спачатку каля фантана, а потым сустракаў яе двойчы. Памятай, што ў час побыту ў доме Аўла я жыў у бакавой віле для гасцей, і з пакалечанай рукою я не мог сядзець за агульным сталом. Толькі перад днем, на які быў прызначаны мой ад’езд, я спаткаў Лігію на вячэры і не змог ей сказаць ні слова. Я мусіў слухаць Аўла і яго расповеды пра перамогі, якія той атрымаў у Брытаніі, а потым пра заняпад малых гаспадарак у Італіі, чаму намагаўся перашкодзіць яшчэ Ліцыній Сталон. Увогуле, я не ведаю, ці здолее Аўл гаварыць пра што-небудзь іншае, і не думай, што ты зможаш ад гэтага адкруціцца, хіба што захочаш слухаць пра жанкападобнасць цяперашніх нораваў. Яны там трымаюць фазанаў у птушніках, але іх не ядуць, бо лічаць, што кожны з’едзены фазан набліжае канец рымскай моцы.

-        Другі раз я спаткаў яе каля садовай цыстэрны са свежавырваным чаротам у руцэ, кісць якой яна пагружала ў ваду і зрывала ірысы, што раслі навакол. Паглядзі на мае калены. Клянуся шчытом Геракла, кажу табе, што яны не дрыжалі, калі на нас ішлі з ровам хмары партаў, але дрыжалі каля той цыстэрны.

І збянтэжаны як хлопчык-служка, які носіць яшчэ булу на шыі, я вачыма толькі прасіў аб літасці і доўга не мог вымавіць слова.

Пятроній зірнуў на яго з пэўнай зайздрасцю:

-        Шчаслівы! – сказаў ен. Хоць бы свет і жыцце былі самыя горшыя, адно ў іх застанецца вечна добрае – маладосць.

Хвіліну памаўчаўшы, ен спытаў:

-        І ты не загаварыў з ей?

-        Так. Крыху апрытомнеўшы, я сказаў, што вяртаюся з Азіі, што пакалечыў ля горада руку і пакутваў ад моцнага болю, але ў хвіліну, калі я думаю пакінуць гэты гасцінны дом, я бачу, што пакута ў ім лепш, чым асалода ў іншым месцы, і хвароба ў ім лепш, чым здароўе – у іншым доме. Яна слухала мае словы таксама збянтэжаная і з нахіленай галавой, крэслячы штосьці чарацінай на шафранавым пяску. Пясля чаго яна ўзняла вочы, яшчэ раз паглядзела на гэтыя накрэсленыя знакі, потым яшчэ раз на мяне, нібы з жаданнем запытаць пра штосьці – і раптам уцекла, як гамадрыяда ад блазнаватага фауна.

-        Відаць, у яе прыгожыя вочы.

-        Як мора, - і я патануў у іх, як у моры. Вер мне, што мора Архіпелага менш блакітнае. Праз хвіліну прыбег малы Плаўцій і спытаў пра штосьці. Але я не разумеў, чаго ен ад мяне хоча.

-        О, Афіна! – закрычаў Пятроній. - Здымі з вачэй гэтага хлопца павязку, якую завязаў Эрас, бо інакш разаб’е сабе галаву аб калону храма Венеры. Пасля чаго звярнуўся да Вініцыя:

-        О ты, вясенняя почка на дрэве жыцця, ты, першая зяленая галінка вінаграду! Я павінен быў бы загадаць занесці цябе не да Плаўціяў, а да дому Гелоцыя, дзе есць школа для несвядомых у жыцці хлопчыкаў.

-        Чаго менавіта ты хочаш?

-        А што яна накрэсліла на пяску? Ці не імя амура, ці не сэрца, прабітае яго дроцікам, ці не штосьці такое, па чым ты мог пазнаць, што сатыры шапталі ўжо гэтай німфе на вуха пра розныя таямніцы жыцця? Як можна было не паглядзець на гэтыя знакі?

-        Я апрануў тогу раней, чым ты думаеш, - сказаў Вініцый, - і я пільна пазіраў на тыя знакі. Я ведаю, што і ў Грэцыі , і ў Рыме часта дзяўчаты могуць крэсліць на пяску прызнанні, якіх не хочуць вымаўляць іх вусны. Але здагадайся, што яна накрэсліла?

-        Калі што іншае, чым я здагадваўся, то я не ведаю. . .

-        Рыбу.

-        Як ты кажаш?

-        Я кажу – рыбу.  Ці гэта азначала, што ў яе жылах цячэ халодная кроў, - не ведаю. Але ты напэўна патрапіш зразумець гэты знак.

-        Дарагі мой! Пра такія рэчы спытай Плінія. Ен разбіраецца ў рыбах. Каб стары Аніцый яшчэ жыў, можа б таксама змог што-небудзь пра гэта табе расказаць, бо з’еў на працягу жыцця больш рыбы, чым можа змясціць яе адразу Неапалітанская затока.

Далейшая размова перарвалася, бо ўнеслі іх на людныя вуліцы, дзе ей перашкаджаў людскі гоман. Праз вуліцу Апалона звярнулі на Рымскі Форум, дзе ў дні добрага надвор’я перад захадам сонца збіраўся бедны люд, каб прайсціся паміж калон, пагаварыць пра навіны і паслухаць іх, паглядзець на паланкіны са знакамітымі асобамі, і ўрэшце наведаць лаўкі з золатам, кнігарні, лаўкі, дзе мяняюць манеты, лаўкі з тканінамі, бронзай і ўсялякія іншыя, якіх шмат было ў дамах, што займалі частку Рынку насупраць Капітолія. Палова Форуму, якая знаходзілася ля самых склонаў Капіталійскага  узгорка, была ўжо агорнута ценем, тады як калоны храмаў, размешчаных вышэй, залаціліся ў бляску захаду на фоне блакіту. Тыя, што былі ніжэй, кідалі доўгі цень на мармуровыя пліты, і ўсюды іх было так поўна, што разбягаліся вочы. Здавалася, што гэтым будынкам і калонам ажно цесна адзін каля аднаго. Надбудоўваліся адны над другімі, беглі ўправа і ўлева, узбіраліся на ўзгоркі, туліліся да замкавага муру ці адны да другіх, падобных, толькі большых і меншых, шырэйшых і танейшых, залатых і белых ствалоў, то квітнеючых пад архітравамі і кветкамі аканту, то закручаных у іанічныя рогі, то завершаных простым дарычным квадратам. Над гэтым лесам блішчалі каляровыя трыгліфы, з тымпанаў выхіляліся фігуры багоў, акрыленыя залатыя квадрыгі з дахаў, здавалася, хацелі ўзляцець у неба, у той блакіт, які спакойна навісаў над гэтым месцам аб'яднання храмаў.

Пасярэдзіне Рынку і па яго баках плыла людская рака: натоўпы прахаджваліся пад аркамі базілікі Юлія Цэзара, іншыя сядзелі на сходах Кастара і Палукса ці снавалі вакол невялікага свяцілішча Весты, падобныя на гэтай вялікай мармуровай паверхні да рознакаляровых матылькоў ці жукоў. Зверху, па вялікіх сходах з боку храма, прысвечанага “Jovi Optimo Maximo!” наплывалі новыя людскія хвалі і каля растральнай трыбуны слухалі выпадковых аратараў. Тут і там чуваць былі воклічы гандляроў, якія прадавалі садавіну, віно ці ваду, змешаную з сокам смокваў, махляроў, што прапаноўвалі цудоўныя лекі, варажбітоў і тых, хто адгадвае, дзе схаваны скарбы, тлумачальнікаў сноў. Дзе-нідзе сярод шуму размоў і воклічаў чуліся гукі сістра, егіпецкай самбукі ці грэчаскіх флейт. Дзе-нідзе хворыя, набожныя і бедныя неслі да храмаў свае ахвяры. Сярод людзей на каменных плітах збіраліся хцівыя да ахвярнага зерня, падобныя да рухомых, пярэстых і цемных плям стайкі галубоў, то ўзлятаючы у адно імгненне з разлягаючымся пошумам крылаў угару, то ізноў злятаючыся на свабодныя ад натоўпу месцы.

Час ад часу людскія грамады расступаліся перад паланкінамі, у якіх былі бачныя выхаленыя твары жанчын ці твары сенатараў і начэльнікаў з рысамі нібы застыглымі і без прыкмет жыцця на іх.

Рознагалосы натоўп паўтараў услых іх імены, дадаючы з’едлівыя ці хвалебныя прозвішчы. Паміж бязладнымі групамі праходзілі часам мерным крокам жаўнеры ці стражнікі, што наглядалі за вулічным парадкам. Грэчаская мова была чутная навокал, як і лацінская.

Вініцый, які даўно не быў у горадзе, глядзеў з пэўнай цікаўнасцю на гэты людскі тлум і на гэты Рымскі форум, пануючы над хваляй святла і разам з тым так ім заліты, што Пятроній, які адгадаў думкі свайго спадарожніка, назваў яе “гняздом квірытаў – без квірытаў”. Істотна, што мясцовыя жыхары губляліся ў гэтым тлуме, што складаўся з усіх рас і народаў. Убачыць можна было тут і эфіопаў, і рослых, светлавалосых людзей з далекай поўначы, брытанцаў, галаў, германцаў, касавокіх сераў, людзей з берагоў Еўфрату і Інду, чые бароды былі пафарбаваны ў колер цэглы, сірыйцаў з берагоў Аронту з чорнымі і томнымі вачыма, схуднелых жыхароў арабскіх пустынь, іудзеяў з запалымі грудзьмі, егіпцян з вечнай абыякавай усмешкай на тварах, і нумідыйцаў, і афрыканцаў, грэкаў з Элады, якія нараўне з рымлянамі ўладарылі ў горадзе, але валодалі навукай, мастацтвам, розумам і махлярствам, грэкаў з выспаў і з Малой Азіі, і з Егіпту, і з Італіі, і з Нарбонскай Галіі. У натоўпе нявольнікаў з дзіркамі ў вушах хапала і вольнага беднага люду, якіх імператар бавіў, карміў і нават апранаў; былі тут і вольныя прышлыя, якіх да вялікага горада звабіла легкасць жыцця і прывід фартуны; хапала і перакупшчыкаў, і жрацоў Серапіса з пальмавымі галінкамі ў руках, і жрацоў Ісіды, на алтар якой прынесена больш ахвяр, чым Капіталійскаму Юпіцеру, і жрацоў Кібелы, што носяць у руках залатыя каласы рысу, і жрацоў вандроўных багоў, і ўсходніх танцоўшчыц у яркіх мітрах, і гандляроў амулетамі, і заклінальнікаў змей, і халдзейскіх магаў, і нарэшце людзей без усякага занятку, якія штотыднева збіраліся ля зернясховішча на беразе Тыбра па збожжа, біліся за латэрэйныя білецікі ў цырку, праводзілі ночы у дамах, што амаль рушыліся у квартале за Тыбрам, а ў сонечныя і цеплыя дні – у крытых порціках, у брудных харчэўнях Субуры, на мосце Мульвія ці перад маенткамі заможных асоб, дзе ім час ад часу перападалі рэшткі са стала нявольнікаў.

Пятронія гэтыя натоўпы добра ведалі. Да вушэй Вініцыя даносілася: “Hic est!” Гэта ен!. Яго любілі за шчодрасць, а асабліва яго папулярнасць узрасла ад часу, калі народ даведаўся, што ен гаварыў перад імператарам супраць смяротнага прысуду усей фаміліі, гэта значыць без розніцы полу і ўзросту, нявольнікам прэфекта Педанія Секунда за тое, што адзін з іх забіў гэтага ізверга ў хвіліну роспачы. Пятроній праўда паўтараў уголас, што яму было ўсе роўна, і што гаварыў ен з імператарам як прыватная асоба, як арбітр элегантнассці, пачуцце прыгожага ў якім абурала тая варварская разня, годная хіба што якіх-небудзь скіфаў, але не рымлян. Тым не менш, люд, які паўстаў з поваду гэтай разні, любіў з таго часу Пятронія. Але ен не дбаў пра гэта. Ен памятаў, што той жа народ любіў таксама і Брытаніка, якога Нерон атруціў, і Агрыпіну, якую загадана было забіць, і Актавію, якую на пандатэрэі задушылі, перш ускрыўшы ей жылы ў гарачай лазні, і Рубелія Плаўта, якога выгналі, і Тразею, якому кожны ранак мог прынесці смяротны прысуд. Любоў народа можна было ўспрымаць як дрэнную прыкмету, а скептык Пятроній быў прымхлівы. Натоўпам жа ен пагарджаў удвая: як арыстакрат і як эстэт. Люді, што смярдзяць смажаным бобам, пакладзеным за пазуху, заўседы асіплыя і потныя ад гульні ў мору на скрыжаваннях вуліц і ў перыстылях, нягодныя былі на яго думку называцца людзьмі.

Ітак, не адказваючы зусім ні на апладысменты, ні на пасылаемыя адусюль паветраныя пацалункі, ен распавядаў Марку аб справе Педанія, пасмейваючыся пры гэтым над зменлівасцю вулічнага натоўпу, які назаўтра пасля грознага паўстання асыпаў апладысментамі Нярона, што ехаў да храма Юпіцера Статара. Але перад кнігарняй Авіруна Пятроній загадаў затрымацца і, выйшаўшы, купіў аздоблены рукапіс, які аддаў Вініцыю.

-        Гэта падарунак табе! – сказаў ен.

-        Дзякуй, - адказаў Вінііцый. Пасля чаго паглядзеўшы на назву, спытаў: - Сатырыкон? Гэта штосьці новае? Чые гэта?

-        Мае. Але я не хачу ісці па слядах Руфіна, гісторыю якога я табе расказаў, ані следам Веентона, таму ніхто пра гэта не ведае, і ты таксама нікому не кажы.

-        А казаў, што не пішаш вершаў, - заўважыў Вініцый, заглядваючы ў кнігу, - тут я бачу прозу, густа імі пераплеценую.

-        Калі будзеш чытаць, звярні ўвагу на баляванне Трымальхіена. Што ж да вершаў, дык абрыдлі яны мне ад часу, як Нярон піша эпас. Вітэлій, бачыш, хочучы сабе апаражніць страўнік, карыстаецца палачкамі са слановай косці, якія засоўвае сабе ў глотку, іншыя ўжываюць пер’е фламінга, змочанае ў аліўкавым алеі ці ў звары чабрацу. Я ж чытаю паэзію Нярона, і яе дзеянне адпаведна імгненнае. Я змагу яе потым усхваляць – калі не з чыстым сумленнем, дык з чыстым страўнікам.

Сказаўшы гэта, ен затрымаў зноў паланкін перад лаўкай залатара Ідомена і, вырашыўшы справу наконт гем, загадаў несці іх проста да дома Плаўція.

-        Па дарозе расскажу табе у прыклад таго, да чаго прыводзіць ўласнае аўтарскае славалюбства, гісторыю Руфіна, сказаў ен.

Але не паспеў пачаць яе, як звярнулі яны на вуліцу Патрыцыяў і неўзабаве аказаліся перад домам Аўла. Малады і пругкі брамнік адчыніў ім дзверы, што вялі да остыя, першай прыхожай, над дзвярыма якой сарока, замкнутая ў клетцы, прывітала іх словам “Salve!”

Па дарозе з остыя да атрыя Вініцый сказаў:

-        Ці заўважыў ты, што брамнік тут без ланцугоў?

-        Гэта дзіўны дом, - адказаў напаўголаса Пятроній. – пэўна табе вядома, што Пампонію Грэцыну падазравалі ў вызнанані усходняй прымхі, заснаванай на шанаванні якогасьці Хрыстоса. Здаецца, што ўдружыла ей Крыспініла, якая не магла дараваць Пампоніі, што апошняй хапіла аднаго мужа на ўсе жыцце. Унівіра. Хутчэй цяпер знойдзеш у Рыме міску рыжыкаў з Норыка. Судзілі яе дамашнім судом.

-        Маеш рацыю, што гэта дзіўны дом. Пазней раскажу табе, што я тут чуў і бачыў.

Тым часам яны аказаліся ў атрыі. Нявольнік, што распараджаўся тут, паслаў наменклатара, каб той абвясціў пра гасцей, адначасова іншыя слугі падалі ім крэслы і лаўкі для ног. Пятроній, які раней думаў, што ў гэтым суровым доме пануе вечны смутак і ніколі ў ім не бываў, паглядаў навокал з пэўным здзіўленнем і як бы з пачуццем прафесіянальным, бо атрый рабіў хутчэй радаснае ўражанне. Зверху праз вялікую адтуліну ліўся сноп яркага святла, якое праламлялася на тысячы іскр у фантане. Квадратны басейн, так званы імплювій, з фантанам пасярэдзіне, быў прызначаны для збору дажджавой вады, якая трапляла сюды ў час дрэннага надвор’я праз верхнюю адтуліну, і быў акружаны анямонамі і лілеямі. Увогуле лілеі, відаць, асабліва любілі ў гэтым доме, бо яны тут былі ў вялікай колькасці: і белыя, і чырвоныя, і нарэшце сапфірныя ірысы, далікатныя пялесткі якіх былі нібы пасярэбраныя вадзяным пылам. Сярод вільготных імхоў, у якіх былі схаваны гаршкі з лілеямі, і сярод пышнага лісця бачныя былі бронзавыя статуэткі у выглядзе дзяцей і воднага птаства. У адным куце таксама адлітая з бронзы лань нахіляла пазелянеўшую ад вільгаці галаву да вады, нібы хацела піць. Падлога атрыя была з мазаікі, і сцены, часткова абліцаваныя чырвоным мармурам, часткова размаляваныя дрэвамі, рыбамі, птушкамі, грыфамі, радавалі вока гульнёй колераў. Вушакі дзвярэй да бакавых пакояў аздоблены чарапахавай і нават слановай косцю, у прасценках стаялі фігуры продкаў Аўла. Усюды быў бачны спакойны дастатак, далекі ад раскошы, але шляхетны і самадастатковы.

Пятроній, які жыў нашмат больш раскошна і элегантна, не мог аднак знайсці тут ні адной рэчы, якая б была яму недаспадобы – і менавіта з гэтай заўвагай ен звярнуўся да Вініцыя, калі нявольнік – вяларый адсунуў завесу, аддзяляючую атрый ад таблінія, і ў глыбіні дома паказаўся Аўл Плаўцій, які спяшаўся да гасцей. Гэта быў чалавек, век якога ўжо набліжаўся да захаду жыцця, з сівой галавой, але хударлявы, з энергічныя тварам, крыху кароткім і падобным чымсьці да арла. У гэты раз на ім адбівалася пэўнае здзіўленне і нават непакой з прычыны неспадзяванага наведвання сябра, сатрапезніка і наперсніка Нярона.

Але Пятроній быў даволі свецкім чалавекам і вельмі разумным, каб гэтага не заўважыць, таму пасля першых прывітанняў ен патлумачыў з усей натуральнасцю і красамоўствам, на якія быў здольны, што прыйшоў падзякаваць за апеку, якую ў гэтым доме атрымаў сын яго сястры,  і што толькі ўдзячнасць – прычына яго наведвання, да якога зрэшты прывяла яго і даўняе знаемства з Аўлам.

Аўл запэўніў яго са свайго боку, што Пятроній для яго - любы госць.  А што да ўдзячнасці, дык і сам яе адчувае, хоць Пятроній і не здагадваецца аб яе прычынах.

Дальбог жа Пятроній не здагадваўся аб іх. Безвынікова, падняўшы свае арэхавыя вочы дагары, ен намагаўся ўспомніць самую малую паслугу, аказаную ім Аўлу ці каму іншаму. Нічога не ўспаміналася, акрамя той хіба, якую хацеў аказаць Вініцыю. Мімаволі тое магло б сапраўды здарыцца, але толькі мімаволі.

-        Я люблю і цаню вельмі Веспасіяна, - прамовіў Аўл, - якому ты выратаваў жыцце, калі аднойчы той заснуў, слухаючы вершы Нярона.

-        Гэта было яго шчасце, што іх не чуў, хаця я не аспрэчваю, што магло б гэта скончыцца няшчасцем. Меднабароды так і хацеў абавязкова даслаць да яго цэнтурыена з таварыскай парадай ускрыць сабе жылы.

-        А ты, Пятроній, высмяяў яго тады.

-        Так, а хутчэй інакш: сказаў яму, што калі Арфей умеў песняй усыпляць дзікіх звяроў, то яго трыумф  такі ж, бо патрапіў усыпіць Веспасіяна. Агенабарба можна ганіць, але з умовай, што ў малой ганьбе будзе вялікая ліслівасць. Наша ўсеміласцівейшая Аўгуста, Папея, разумее гэта поўнасцю.

-        Так, такі ўжо наш час, - адказаў Аўл – Не хапае мне двух зубоў спераду, што мне выбіў камень, кінуты рукою брытанца, і таму мова мая стала з прысвістам, але аднак найшчаслівейшыя хвіліны свайго жыцця я правеў у Брытаніі

-        Бо перамоганосныя, - дадаў Вініцый.

Але Пятроній, баючыся, каб стары палкаводзец не пачаў апавядаць пра свае мінулыя войны, змяніў прадмет размовы.  - У ваколіцы Прэнесты, кажуць, сяляне знайшлі мертвае ваўчаня з дзвюмя галовамі, а ў час мінулай буры перуном абарвала вугал храма Месяца, што было рэччу, з пункту гледжання позняй восені, нечуванай. Нейкі Кота, які яму гэта расказваў, дадаваў, што жрацы таго храму прадказваюць заняпад горада, ці, што найменш, разбурэнне якога-небудзь вялікага дому, што ўдасца папярэдзіць толькі надзвычайнымі ахвярамі.

Аўл, выслухаўшы навіну, выказаў думку, што такія знакі трэба прымаць да ўвагі. Што багі могуць быць разгневаныя вялікай колькасцю злачынстваў – няма ў гэтым нічога дзіўнага – а ў такім разе ахвяры досыць прыймальныя.

-        Твой дом, Плаўцій, невялікі, хоць у ім жыве вялікі чалавек. Мой дом надта вялікі для такого дрэннага гаспадара, як я, але ен таксама малы. А калі гаворка ідзе пра разбурэнне нейкага вялікага будынка, як, напрыклад, Прахадны Дом, то ці трэба нам прыносіць ахвяры, каб гэта разбурэнне папярэдзіць.

Плаўцій не адказаў на гэта пытанне, і яго асцярожнасць закранула нават Пятронія, бо пры ўсім недахопе пачуцця розніцы паміж злом і дабром, ен ніколі не быў даносчыкам і можна было з ім размаўляць з поўнай бяспекай. Пасля гэтага ен ізноў змяніў прадмет размовы і пачаў хваліць дом Плаўція ці лепш сказаць, добры густ, пануючы ў доме.

-        Гэта старая сядзіба, - адказаў Плаўцій, у якой я нічога не змяняў ад часу, як атрымаў яе ў спадчыну.

Пасля таго, як адсунулі завесу, што падзяляла атрый і табліній, дом стаў бачны ва ўсю дліну, так што праз табліній, праз наступны за ім перыстыль і залу за ім, называемую эўкус, позірк бег аж да саду, які быў бачны здалек як светлая карціна, змешчаная ў цемную рамку. Вяселыя дзіцячыя галасы даносіліся адтуль да атрыя.

-        Ах, паважаны, - сказаў Пятроній, дазволь нам паслухаць  зблізку гэты шчыры смех, якога цяпер так не стае.

-        З ахвотай, - адказаў, устаючы, Аўл. – Гэта мой малы Аўл і Лігія гуляюць у мячык. Але што да смеху, дык мяркую, Пятроній, што ў цябе ўсе жыцце з ім праходзіць

-        Жыцце смеху вартае, вось я і смяюся, - адказаў Пятроній, - тут аднак смех гучыць інакш.

-        Пятроній, - дадаў Вініцый, - не тое што смяецца цэлымі днямі, хутчэй смяецца цэлымі начамі.

Так гаворачы яны прайшлі па доме і аказаліся ў садзе, дзе Лігія і малы Аўл гулялі ў мячыкі, якія нявольнікі-сферысты падбіралі з зямлі і падавалі ім у рукі. Пятроній кінуў хуткі, уважлівы позірк на Лігію, малы ж Аўл, убачыўшы Вініцыя, прыбег вітацца з ім, той жа праходзячы схіліў галаву перад прыгожай дзяўчынай, якая стаяла з мячом у руцэ, з крыху рассыпанымі валасамі, трохі задыхаўшыся і раскраснеўшыся.

Але ў садовым трыклініі, зацененым плюшчом, вінаградам і капрыфоліяй, сядзела Пампонія Грэцына, і яны пайшлі прывітацца з ей. Пятронію, які не часта бываў у іх доме, яна была знаемая – бачыў яе ў Антыстыі, дачкі Рубелія Плаўта, а потым у Сенэкі і ў Паліена. Ен не мог супраціўляцца пэўнаму здзіўленню, якое выклікаў у яго сумны, але спакойны твар і шляхетнасць яе паставы, рухаў, слоў. Выгляд Пампоніі блытаў яго паняцце пра жанчын, так што гэты разбэшчаны да мозгу касцей і ўпэўнены ў сабе , як ніхто ў Рыме, чалавек адчуваў да яе пэўную павагу і пры ей нават страчваў сваю вядомую ўпэўненасць. І цяпер, дзякуючы ей за апеку над Вініцыем, ен мімаволі ўжываў слова “даміна”, якое ніколі не прыходзіла яму на думку пры размове з Кальвіяй Крыспінілай, са Скрыбоніяй, з Валерыяй, Салінай і іншымі жанчынамі вялікага свету.

Пасля слоў прывітання і падзякі, ен пачаў наракаць, што Пампонію бачаць так рэдка, што яе нельга спаткаць ні ў цырку, ні ў амфітэатры, на што яна адказала спакойна, паклаўшы сваю далонь у далоні мужа:

-        Мы старэем і абое любім усе больш хатнюю цішу.

Пятроній хацеў запярэчыць, але Аўл Плаўцій дадаў з характэрным прысвістам у голасе:

-        І штораз нам усе больш адзінока сярод людзей, якія нават нашых рымскіх багоў называюць грэчаскімі іменамі.

-        Багі з пэўных часоў сталі толькі рытарычнымі фігурамі, - адказаў з бяспечнасцю Пятроній, - хоць рыторыцы нас вучылі грэкі, і мне самому лягчэй сказаць напрыклад Гера, чым Юнона.

Сказаўшы гэтак, ен зірнуў на Пампонію нібы ў знак таго, што ў яе прысутнасці ні адно іншае баство не магло прыйсці яму на думку, а потым пачаў пярэчыць таму, што яна гаварыла пра старасць:

-        Людзі старэюць на самай справе хутка, але гэта тыя, хто жыве іншым ладам жыцця, а акрамя гэтага есць твары, пра якія Сатурн нібы забывае.

Пятроній гаварыў гэта з пэўнай доляй шчырасці, бо Пампонія Грэцына, якая ўжо сыходзіла з поўдня жыцця, захавала нязвыклую свежасць скуры, і  ў яе была маленькая галава і дробныя рысы твару, нягледзячы на сваю цемную сукенку, на паважны і сумны выгляд, яна рабіла ўражанне досыць маладой жанчыны.

Тымчасам малы Аўл, які ў час побыту Вініцыя ў іх доме, вельмі з ім пасябраваў, наблізіўшыся, пачаў запрашаць яго да гульні ў мяч. За хлопчыкам у трыкліній увайшла і Лігія. Пад ценем ад плюшча, з блікамі ад святла, што дрыжалі ў яе на твары, яна падалася зараз Пятронію прыгажэйшай, чым на першы погляд і вельмі падобнай да якойсьці німфы. Дасюль ен не прамовіў ей ні слова, таму цяпер падняўся, схіліў перад ей галаву і замест звыклых слоў прывітання пачаў цытаваць словы, якімі Адысей вітаў Наўсікаю:

Не ведаю, ці ты баство, ці простая смяротная,

Але калі ты жыхарка зямной юдолі,

То блаславеныя бацька і маці твае,

Блаславеныя браты. . .

Нават Пампоніі падабалася вытанчаная ветлівасць гэтага свецкага чалавека. Што ж да Лігіі, дык тая слухала яго збянтэжаная і запалоненая, не ўзнімаючы вачэй. Але паступова ў куточках яе вуснаў пачала дрыжаць усмешка, на твары яе відаць было змаганне між дзявоцкай сарамлівасцю і ахвотай адказаць – і відавочна, апошняе перамагло, бо зірнуўшы раптам на Пятронія, яна адказала яму словамі усе той жа Наўсікаі, цытуючы яе на адным дыханні і крыху падобна да завучанага ўрока:

Ты не абы-хто, і розум твой не абы-які!

Пасля чаго, хутка павярнуўшыся на месцы, уцекла, як спужаная птушка. Цяпер Пятроній у сваю чаргу здзівіўся – бо не спадзяваўся пачуць вершы Гамера з вуснаў дзяўчыны, пра варварскае паходжанне якой ен ведаў ад Вініцыя. Ен паглядаў таксама з запытаннем на Пампонію, але тая не магла яму адказаць, бо пазірала ў гэтую хвіліну, усміхаючыся, на старога Аўла, на твары якога адбілася гордасць. Ен не мог яе цяпер схаваць. Па-першае, прывязаўся ен да Лігіі, як да ўласнага дзіцяці, а па-другое, нягледзячы на свае старарымскія прымхі, якія дыктавалі яму пасылаць перуны і бліскавіцы супраць грэчаскага ўплыву і яго распаўсюджвання, лічыў грэчаскую мову прыкметай, годнай свецкага чалавека.

Сам ен так і не змог гэту мову вывучыць, па чым таемна перажываў, ен тым больш быў цяпер радасны, што такому вытанчанаму госцю, і дарэчы, літаратару, які гатоў быў лічыць дом Аўла варварскім, адказалі ў ім моваю і вершамі Гамера.

-        У доме есць настаўнік грэк, - прамовіў ен Пятронію, - які вучыць нашага хлопчыка, а дзяўчына прыслохоўваецца да ўрокаў. Пліска яна яшчэ, але мілая пліска, да якой мы абое прывыклі.

Пятроній пазіраў цяпер праз спляценні плюшчу і капрыфолій на сад і на тых траіх, што там гулялі. Вініцый скінуў тогу і толькі ў туніцы падкідваў мяч, які Лігія, што стаяла насупроць з паднятымі рукамі, намагалася злавіць. Дзяўчына не зрабіла вялікага ўражання на першы погляд Пятронія. Падалася яму вельмі хударлявай. Але толькі калі ў трыклініі паглядзеў на яе зблізку, падумаў пра сябе, што так аднак магла б выглядаць юная Аўрора. – і як знаўца жанчын, зразумеў, што есць у ей штосьці нязвыклае. Ен усе заўважыў і ўсе ацаніў: і твар ружовы і празрысты, і свежыя вусны, нібы складзеныя для пацалунку, і блакітныя, як мора, вочы, і алябастравую белізну ілба , і буйныя цемныя валасы, што паблісквалі на завітках бурштыном ці карынфскай меддзю, і легкую шыю, і боскую лінію плячэй, і ўсю постаць гнуткую, тонкую, маладую, як майская свежасць, як толькі што раскрыўшаяся кветка. Абудзіўся ў ім мастак і знаўца прыгажосці, які адчуў, што пад скульптурай гэтай дзяўчыны можна было б напісаць “Вясна”. Раптам ен успомніў Хрысатэміду, і разабраў яго дурны смех. Здалася яму са сваей залатой пудрай на валасах і бровамі, якія яна фарбавала ў чорны колер, безнадзейна звяўшай, чымсьці накшталт пажоўклай і асыпаючай пялесткі ружы. А аднак таму, што ў яго есць Хрысатэміда, яму зайздросціў ці не ўвесь Рым. Потым уявіў Папею – і гэтая славутая Папея таксама здалася яму бяздушнай васковай маскай. У гэтай дзяўчыне з фігурай танагрскіх статуэтак дыхала не толькі вясна – у ей была і прамяністая Псіхея, якая прасвечвала праз яе ружовае цела, як праменьчык святла свеціцца ў лямпе.

-        Вініцый мае рацыю, - падумаў Пятроній, - а мая Хрысатэміда старая, старая. . . як Троя!

Пасля чаго звярнуўся да Пампоніі грэцыны, паказваючы рукою на сад:

-        Цяпер я разумею, даміна, што маючы такіх дваіх, вы абіраеце дом, а не баляванні на Палатыне ці ў цырку.

-        Так, - адказала яна, скіроўваючы позірк у бок малога Аўла і Лігіі. А стары палкаводзец пачаў апавядаць гісторыю дзяўчыны і тое, пра што чуў раней ад Атэлія Гістра аб народзе лігійцаў, што жыве на цемным поўначы.

Тыя ж у садзе скончылі гуляць у мяч і нейкі час прагульваліся па пясчаных садовых сцежках, выдзяляючыся на цемным фоне міртаў і кіпарысаў трыма белымі статуямі. Лігія трымала малога Аўла за руку. Пахадзіўшы так, яны расселіся на лаўцы каля басейна, які быў пасярэдзіне саду. Але праз хвіліну Аўл усхапіўся, каб папужаць рыбу ў празрыстай вадзе. Вініцый жа веў далей размову, распачатую ў час прагулкі:

-        Было так, - гаварыў ен нізкім, перарывістым голасам. – Ледзьве я скінуў прэтэксту, як мяне паслалі у азіяцкія легіены. Таму я і не спазнаў ні жыцця, ні кахання. . . Трохі ведаю на памяць Анакрэонта і Гарацыя, але не здолеў бы так, як Пятроній дэкламаваць вершы ў час, калі розум нямее ад здзіўлення і ўласных слоў знайсці не можа. Будучы юнаком, я хадзіў у школу Музонія, які гаварыў нам, што шчасце заключаецца ў тым, каб хацець таго, чаго хочуць богі – і толькі ад нашай волі гэта залежыць. Аднак я мяркую, што яно іншае, большае і даражэйшае, якое не залежыць ад волі, бо яго можа даць толькі каханне. Шукаюць гэткага шчасця самі богі, так і я, о Лігія, які не зведаў да гэтага часу кахання, ідучы па іх слядах, шукаю тую, якая б хацела мне даць шчасце. . .

Ен змоўк і нейкі час быў чутны толькі плескат вады, у якую малы Аўл кідаў каменьчыкі, пужаючы імі рыбу. Хвілінай пазней аднак Вініцый пачаў гаварыць голасам яшчэ мякчэйшыя і цішэйшым:

-        Напэўна, ты ведаеш Ціта, сына Веспасіяна? Кажуць, што ледзь выйшаўшы з хлапечага узросту, ен пакахаў Бераніку так, што сум сардэчны амаль не адабраў у яго жыцце. Так бы і я змог пакахаць, о Лігія! Багацце, слава, ўлада – усе гэта дым! Марнасць! На багатага знойдзецца больш багаты, праслаўленага зацьміць іншая большая слава, моцнага пераможа яшчэ мацнейшы. . . Але хіба сам імператар, ці нават богі могуць спазнаць большую раскошу ці быць шчаслівейшымі, чым просты смяротны у хвіліну, калі побач з яго грудзьмі дыхаюць дарагія яму грудзі ці калі ен цалуе каханыя вусны. . . Таму каханне і раўнае нас з багамі , о Лігія!

А яна слухала з непакоем, са здзіўленнем і разам з тым так, як  слухала б гук грэчаскай флейты ці кіфары. Здавалася ей хвілінамі, што Вініцый спявае дзівосную песню, якая трапляе ў яе вушы, узрушвае яе кроў, і ў той жа час сэрца пачынае млець,поўніцца страхам і нейкай незразумелай радасцю. . . Здавалася ей таксама, што ен гаворыць штосьці такое, што ў ей раней ужо было, але што яна не магла сама растлумачыць. Адчувала, што ен ў ей штосьці абуджае, што драмала дасюль, і што ў гэту хвіліну няясны сон становіцца выразнейшым, больш прыгожым і прыцягальным.

Тымчасам сонца ўжо перакацілася даўно за Тыбр і стаяла нізка над Янікульскім пагоркам. На нерухомыя кіпарысы падала чырвонае святло, і ўсе паветра было насычана ім. Лігія ўзняла свае блакітныя, нібы абуджаныя ад сну вочы на Вініцыя і раптам , у вячэрніх промнях, нахілены над ей з просьбай, што ўтрымлівалі яго вочы, падаўся ей прыгажэйшым за ўсіх людзей і ўсіх грэчаскіх і рымскіх багоў, скульптуры якіх яна бачыла на франтонах храмаў. Ен жа узяў яе за руку вышэй запясця і пытаўся:

-        Ты не здагадваешся, Лігія, чаму я табе гэта гавару?

-        Не, прашаптала яна ў адказ так ціха, што Вініцый ледзь пачуў.

Але ен не паверыў ей і, прыціскаючы штораз мацней яе руку, хочучы прыціснуць яе да сэрца, што білася, як молат ад жадання, разбуджанага ў ім цудоўнай дзяўчынай, хацеў проста да яе звярнуцца з гарачымі словамі, калі б на сцежцы, абрамленай міртамі, не паказаўся стары Аўл, які, наблізіўшыся, прамовіў

-        Сонца садзіцца, таму сцеражыцеся вячэрняй прахалоды і не жартуйце з Лібітынай.

-        Не, -адказаў Вініцый, - я не надзеў дасюль тогу і не адчуў холаду.

-        Авос ужо і паўдыска з-за ўзгорка выглядае, - прамовіў стары ваяр.

-        Калі б бог даў нам такі салодкі клімат, як на Сіцыліі, дзе вечарамі люд збіраецца на рынках, каб харавым спевам развітацца з заходзячым Фебам. І забыўшыся на тое, што хвіліну таму сам перасцярагаў іх перад Лібітынай, ен пачаў распавядаць пра Сіцылію, дзе ў яго былі свае ўладанні і вялікія земляробчыя гаспадаркі, якія ен вельмі любіў. Успомніў таксама, што не раз прыходзіла яму на думку пераехаць на Сіцылію і там дажываць спакойна век. Зімовы іней ужо не радуе таго, каму зіма выбеліла галаву. Пакуль яшчэ лісце з дрэў не апала, і над горадам усміхаецца яснае неба, але калі вінаград пажаўцее, калі ў Альбанскіх гарах выпадзе снег, багі нашлюць на Кампанію пранізлівыя вятры, тады хто ведае ці не перабярэцца ен усім домам у свае ўтульныя сельскія ўладанні.

-        Ты хацеў бы пакінуць Рым? – спытаў з раптоўным непакоем Вініцый.

-        Хачу гэтага ўжо даўно, - адказаў Аўл, - бо там спакайней і больш бяспечна. І пачаў зноў расхвальваць свае сады, статкі, дом, укрыты ў зеляніне, пагоркі, парослыя тым'янам і чаберам, сярод якіх гудуць раі пчол. Але Вініцый не зважаў на гэту букалічную карціну, бо думаў толькі пра тое, што можа страціць Лігію, паглядаючы ў бок Пятронія, як бы ад яго толькі чакаў ратунку.

Тымчасам Пятроній, седзячы ля Пампоніі, любаваўся відам заходзячага сонца, саду і людзей, што стаялі ля басейна. Іх белае адзенне на цемным фоне міртаў адсвечвала золатам ад вечаровых промняў. На небе захад пачаў афарбоўвацца ў чырвоны і фіялетавы і змяняцца у колер апалу. Купал неба стаў бэзавы. Чорныя плямы кіпарысаў сталі яшчэ больш выразныя, чым у белы дзень, і нарэшце ў людзях, дрэвах і ва ўсім садзе запанаваў вячэрні спакой. Пятрогія закрануў гэты спакой і асабліва, у людзях. У твары Пампоніі, старога Аўла, іх хлопчыка і Лігіі было штосьці, чаго ен не бачыў у тых тварах, якія яго абкружалі штодзень і штоноч: было ў іх нейкае святло, прыміранасць і яснасць, што сплывалі проста з такога жыцця, якім тут жылі ўсе. І з легкім здзіўленнем ен падумаў, што аднак жа можа існаваць прыгажосць і асалода, якіх ен, вечна ганяючыся за імі, не спазнаў. Гэтай думкі не мог схаваць і звярнуўся да Пампоніі:

-        Разважаю ў душы, які адрозны ваш свет ад таго свету, якім валодае наш Нярон.

Яна ж узняла свой дробны твар да вячэрняга неба і адказала з прастатой:

- Светам валодае не Нярон, а Бог. Наступіла хвіліна маўчання. Паблізу трыклінія былі чутны крокі старога ваеначальніка, Вініцыя, Лігіі, малога Аўла, але пакуль яны не падышлі, Пятроній спытаў яшчэ:

-        Значыць, ты верыш у багоў, Пампонія?

-        Я верую ў Бога, які есць адзіны, справядлівы і ўсемагутны, - адказала жонка Аўла Плаўція.