Раздзел
ІІІ
Яна
верыць у бога, які есць адзіны, усемагутны і справядлівы, - паўтарыў Пятроній у
хвіліну, калі зноў апынуўся ў паланкіне сам-насам з Вініцыем. Калі яе Бог
усемагутны, тады значыць, што ен валодае жыццем і смерцю, а калі ен
справядлівы, тады справядліва пасылае смерць. Чаму ж Пампонія носіць жалобу па
Юліі? Сумуючы па Юліі, пярэчыць свайму богу. Я мушу гэта разважанне паўтарыць
нашай меднабародай малпе, бо лічу, што ў справе дыялектыкі я роўны з Сакратам.
Што ж датычыць жанчын, дык згаджаюся, што кожная з іх мае тры ці чатыры душы,
але ніводная не мае душы разумнай. Няхай бы Пампонія разважала сабе з Сенэкам
ці з Карнутам над тым, што такое есць іх вялікі логас. Няхай бы разам яны
выклікалі цені Ксенафана, Пармяніда, Зянона ці Платона, якія сумуюць там, у
кімерыйскіх краінах, як чыжы ў клетцы. Я хацеў бы пагаварыць з ей і з Плаўціем
зусім пра іншае. Клянуся святым лонам егіпецкай Ісіды! Калі б я ім так папросту
сказаў, чаго мы прыйшлі, дапускаю, што дабрачыннасць іх зазвінела б, як медны
дыск, у які хтосьці ўдарыў кіем. І я не пасмеў! Ці дасі веры, Вініцый, што я
не пасмеў. Павы- прыгожыя птушкі, але крычаць вельмі пранізліва. Я спужаўся
крыку. Аднак я мушу ўхваліць твой выбар. Сапраўдная ружоваперстая Аўрора. І
ведаеш, што яна мне нагадала? Вясну! І то не нашу, у Італіі, дзе ледзь-ледзь
там ці сям яблыня ўкрыецца квеценню, а аліўкавыя гаі такія ж шэрыя, як былі
зімою, а тую вясну, якую я калісьці бачыў у Гельвецыі, маладую, свежую,
ярказяленую. Клянуся бледнай Селенай, - я не дзіўлюся з цябе, Марк, - ведай аднак, што кахаеш Дыяну
і што Аўл і Пампонія гатовы цябе разарваць, як некалі сабакі разарвалі Актэона.
Вініцый, не ўзнімаючы галавы, хвіліну маўчаў, пасля чаго загаварыў перарывістым ад
хвалявання голасам:
-
Я прагнуў яе раней, а цяпер
прагну яшчэ больш. Калі я ўзяў яе за руку, мяне апанаваў агонь. . Я мушу яе
мець. Калі б я быў Зеўсам, абкружыў бы яе воблакам, як некалі ен абкружыў Іа,
ці апаў бы на яе дажджом, як ен апаў на Данаю. Хацеў бы цалаваць яе вусны аж да
болю. Хацеў бы чуць яе крык у маіх абдымках. Я хацеў бы забіць Аўла і Пампонію,
а яе ўкрасці і занесці на руках да свайго дому. Я сення не буду спаць. Загадаю
катаваць якого-небудзь нявольніка і буду слухаць яго енкі.
-
Супакойся, - сказаў Пятроній. –
Уцябе жаданні як у цесляра з Субуры.
-
Мне усе адно. Я мушу яе мець. Я
звярнуўся да цябе за парадай, але калі ты не знойдзеш выйсце, ясам яго знайду.
Аўл лічыць Лігію дачкой, чаму ж я павінен глядзець на яе, як на нявольніцу?
Калі няма ў яе іншай дарогі, няхай жа абаўе кудзеляй дзверы майго дому, намажа
іх воўчым тлушчам і сядзе як жонка ля майго хатняга вогнішча.
-
Супакойся, шалены патомак
консулаў! Не дзеля таго мы водзім варвараў на вяроўках за нашымі калясніцамі,
каб мець за жонак іх дачок. Сцеражыся ўсяго канчатковага. Знайдзі простыя,
годныя спосабы і пакінь сабе і мне час для роздуму. Мне таксама Хрысатэміда
здавалася дачкой Юпіцера, але я аднак не ўзяў яе за жонку, як і Нярон не ўзяў
шлюб з Актай, хоць і была яна дачкой цара Атала. Супакойся. Падумай, што калі
яна захоча пакінуць дом Аўлаў дзеля цябе, яны не маюць права яе ўтрымліваць,
ведай жа і пра тое, што не толькі ты адзін палаеш, але і ей Эрас развеў полымя.
Я гэта бачыў, і мне трэба верыць. Май жа ты цярпенне! З усяго есць выйсце, але
сення я і так шмат ужо думаў, а гэта мне шкодзіць. Я табе абяцаю, што заўтра
падумаю яшчэ пра твае каханне, і хіба я буду не я, калі якое-небудзь выйсце не
адшукаю. Зноў змоўклі абодва, нарэшце праз нейкі час Вініцый сказаў ужо
спакайней:
-
Дзякуй табе, і няхай Фартуна
будзе да цябе шчодрай.
-
Будзь цярплівым.
-
Куды ты загадаў сябе аднесці?
-
Да Хрысатэміды.
-
Шчаслівы ты, што валодаеш той,
якую кахаеш.
-
Я? Ведаеш, што мяне яшчэ бавіць
у Хрысатэмідзе?Тое, што яна мне здраджвае з маім уласным вызваленцам, лютністам
Тэоклам, і думае, што я гэтага не бачу. Калісьці я кахаў яе, а цяпер забаўляюць
мяне яе мана і яе дурнота. Пайшлі са мной да яе. Калі яна пачне цябе баламуціць
і крэсліць табе на стале літары пальцам, намочаным у віне, ведай, што я не
раўнівы.
І яны
загадалі несці іх абодвух да Хрысатэміды. Але ў прыхожай Пятроній паклаў руку
на плячо Вініцыя і сказаў:
-
Пачакай, мне здаецца, што я
прыдумаў выйсце.
-
Няхай усе богі цябе
ўзнагародзяць.
-
Так, так, канешне! Мяркую,
спосаб будзе верны, чуеш, Марк?
-
Слухаю цябе, мая Афіна. . .
-
Праз колькі дзен боская Лігія
будзе спажываць у тваім доме зерне Дземетры.
-
Ты больш вялікі, чым імператар,
- усклікнуў з узрушэннем Вініцый.
Раздзел
ІV
І Пятроній стрымаў абяцанне.
Наступным ранкам пасля наведвання да Хрысатэміды ён спаў амаль увесь дзень, але
вечарам загадаў занесці яго на Палатын, дзе меў з Няронам давяральную размову,
вынікам якой на трэці дзень перад домам Плаўція з'явіўся цэнтурыен на чале
паўтара дзесятка прэтарыянскіх воінаў.
Час быў няпэўны і страшны. Пасланцы
такога кшталту былі найчасцей вешчунамі смерці. Таму калі цэнтурыен ударыў
малатком у дзверы Аўла, і калі наглядчык дома паведаміў, што ў прыхожай
знаходзяцца воіны, ва ўсім доме запанаваў спалох. Сям'я абкружыла старога
Аўла, бо ніхто не сумняваўся, што небяспека навісла менавіта над ім. Пампонія,
абняўшы яго рукамі за шыю, прытулілася да яго з усей моцы, а пасінелыя вусны
хутка варушыліся, вымаўляючы нейкія ціхія словы; Лігія з тварам бледным, як
палатно, цалавала яго руку, малы Аўл чапляўся за тогу, а з калідораў, з пакояў
верхняга паверха і прызначаных для прыслугі, з чаляднай, з лазняў, з ніжніх
памяшканняў, з усяго дома пачалі збягацца нявольнікі і нявольніцы.Былі чутныя
вокрыкі: “Heu, heu, me miserum” – жанчыны кінуліся ў плач, некаторыя пачалі
дрэпаць сабе шчокі ці ўкрываць галовы хусткамі.
Толькі
адзін стары воін, прызвычаены здаўна глядзець смерці ў твар, заставаўся
спакойны, толькі яго невялікі, з арліным профілем, твар стаў нібы з каменя.
Хвілінай пазней ен суцішыў рыдаючых і загадаў слугам разысціся, потым сказаў :
-
Пусці мяне, Пампонія. Калі
надыйшоў мой канец, будзе ў нас час, каб развітацца, - і адштурхнуў яе злегку.
Яна ж сказала:
-
Няхай бы бог даў, каб твой лес
быў і маім, о Аўл !
Пасля
чаго, укленчыўшы, яна пачала маліцца з такой гарачыней, якую можа выклікаць
толькі страх за дарагую істоту. Аўл выйшаў да атрыя, дзе яго чакаў цэнтурыен.
Гэта быў стары Гай Хаста, даўнейшы яго падначалены і таварыш з брытанскіх
войнаў.
-
Прывітанне, Аўл, - павітаўся ён.
– Я прынес табе загад і прывітанні ад імператара, а гэта табліцы і знак, што я
з'явіўся ад яго імя.
-
Я ўдзячны імператару за
прывітанні, а загад выканаю, - адказаў Аўл. – Вітаю цябе, Хаста, і кажы , з
якім даручэннем ты прйшоў.
-
Аўл Плаўцій, - пачаў Хаста, -
імператару стала вядома, што ў тваім доме жыве дачка цара лігійцаў, якую той
яшчэ пры жыцці Клаўдзія аддаў у рукі рымлян у доказ таго, што межы імперыі
ніколі не будуць парушаны лігійцамі. Богападобны Нярон удзячны табе, о Аўл, за
тое, што столькі гадоў даваў ты ёй у сябе прытулак, але ен не хоча далей
абцяжарваць твой дом і памятае, што дзяўчына, як заложніца, павінна заставацца
пад апекай самога імператара і сената, таму загадвае табе аддаць яе ў мае рукі.
Аўл быў сапраўдным воінам і сапраўдным мужам. Загартаваным нягодамі, каб пачуўшы загад,
дазволіць сабе шкадаваць, марнасловіць ці скардзіцца. Аднак жа змаршчка раптоўнага гневу і болю адбілася на яго ілбе. Перад такім звядзеннем броваў
калісьці дрыжалі брытанскія войскі – і нават у гэты момант яшчэ на твары Хасты
з'явіўся страх. Але цяпер, перад загадам, Аўл Плаўцій адчуў сябе безабаронным.
Нейкі час ён пазіраў на табліцы, на знак, а потым узняў вочы на старога
цэнтурыёна і сказаў ужо спакойна:
-Хаста, пачакай у атрыі, пакуль табе аддадуць заложніцу.
Пасля гэтых слоў ен перайшоў у другі канец дома да залы,
дзе Пампонія Грэцына, Лігія і малы Аўл чакалі яго з непакоем і трывогай.
-
Нікому не пагражае смерць ці
выгнанне на далекія выспы, -прамовіў ен, - аднак пасланец імператара – усе ж
вястун няшчасця. Лігія, аб табе гаворка!
-
Аб Лігіі? – ускрыкнула ўражаная
Пампонія
-
Так, -адказаў Аўл. І
павярнуўшыся да дзяўчыны, пачаў гаварыць:
-
Лігія, ты выхоўвалася ў нашым
доме, як уласнае наша дзіця, і мы абое любім цябе, як дачку. Але ты ведаеш і
пра тое, што ты не наша дачка. Ты заложніца, аддадзеная тваім народам Рыму , і
апека над табой належыць імператару. Таму імператар і забірае цябе з нашага
дому.
Ен гаварыў спакойна, але нейкім дзіўным, нязвыклым
голасам. Лігія слухала яго словы, міргаючы вачыма і не разумеючы, пра што
гаворка. Шчокі Пампоніі пабялелі, а ў дзвярах, што вялі да залы з калідора,
паказваліся усхваляваныя твары нявольніц.
-
Воля імператара павінна быць
выканана, - сказаў Аўл Плаўцій.
-
О Аўл! – закрычала Пампонія,
абдымаючы дзяўчыну, нібы хацела яе абараніць, - лепш бы ей было памерці!
-
Мама! Мама! – паўтарала Лігія,
тулячыся да яе грудзей і не знаходзячы з-за слёз іншых слоў.
На твары Аўла зноў адбіліся гнеў і боль.
- Калі б я быў адзін на свеце, - сказаў ен панура, - не
аддаў бы яе жывой – а родныя мае яшчэ б сёння маглі прынесці за нас ахвяры
Юпіцеру Вызваліцелю. Але я не маю права губіць цябе і наша дзіця, якое можа
дажыць да лепшых дзен. . . Схаджу яшчэ сёння да імператара і буду яго прасіць,
каб адмяніў свой загад. Ці выслухае ен мяне, не ведаю. А пакуль будзь здарова,
Лігія, і ведай, што і я , і Пампонія блаславілі той дзень, у які ты прыйшла ў
наш дом. Сказаўшы гэта, ен паклаў руку
на галаву Лігіі, але хоць і
намагаўся захаваць спакой, усе ж у момант, калі дзяўчына ўзняла да яго вочы, поўныя слёз, а
потым, схапіўшы яго руку, пачала прыкладаць яе да вуснаў, у яго голасе задрыжаў
жаль па-бацькоўску глыбокі.
- бывай, радасць наша і святло
нашых вачэй, - сказаў ён. І хутка
выйшаў, каб вярнуцца ў атрый і не дазволіць апанаваць сябе нягоднаму рымляніна
і ваеначэльніку ўзрушэнню.
У гэты час Пампонія праводзіла Лігію да кубікулу, дзе
пачала яе супакойваць, суцяшаць і падбадзерваць, кажучы словамі, якія дзіўна
гучалі ў гэтым доме, дзе тут жа побач, у святліцы, існавалі яшчэ ларарый і вогнішча, на якім Аўл
Плаўцій, верны даўняму звычаю, прыносіў ахвяры хатнім багам. Вось і надыйшоў
час выпрабавання. Некалі Вяргіній прабіў грудзі ўласнай дачкі, каб вызваліць яе
з рук Апія, даўней яшчэ Лукрэцыя дабраахвотна заплаціла жыццем за ганьбу. Дом
імператара поўны ганьбы, зла і злачынстваў. Але мы, Лігія, ведаем, чаму ў нас
няма права ўзняць на цябе руку! Так! Гэта права, пад якім абедзве жывуць,
іншае, большае, свяцейшае, якое аднак дазваляе бараніцца ад зла і ганьбы, хаця
б гэта абарона і каштавала жыцця і пакут. Хто чыстым выходзіць з месца сапсаванасці, тым большая яго заслуга.
Зямля і есць такое месца,
але на шчасце жыццё – адно толькі імгненне, а ўваскрасенне чакае нас толькі на
тым свеце, якім Нярон ужо не валодае, а валодае Міласэрнасць, і там замест гора
– радасць, а замест слёз – весялосць.
Пасля яна пачала гаварыць
пра сябе. Так. Яна спакойная знешне, але
і ў яе душы хапае балючых ран. Вось і з вачэй яе Аўла яшчэ не знікла заслона,
яшчэ не праліўся на яго прамень святла.
Нельга ёй таксама выхоўваць сына ў ісціне. Таму калі падумае, што так
можа быць да канца жыцця, і што надыйдзе хвіліна растання з імі, у сто разоў
большага і страшнейшага, чым гэта, часовае, над якім абедзве яны цяпер плачуць,
- не можа нават зразумець, як яна будзе без іх, нават і ў небе, шчаслівая. І
шмат ужо начэй праплакала, шмат правяла ў малітвах, просячы аб міласці і
дапамозе.Але свой боль яна павярае Госпаду і чакае, і спадзяецца. А калі цяпер
яе чакае новае выпрабаванне, калі загад акрутніка забірае дарагую ей істоту,
тую, што Аўл назваў святлом вачэй, яна спадзяецца яшчэ, што есць моц большая,
чым у Нярона і Міласэрнасць мацнейшая, чым яго злосць.
І яна яшчэ мацней прыціснула да сваіх грудзей галаву
дзяўчыны, тая ж схілілася да яе кален, схаваўшы твар у складках пеплума і доўгі
час маўчала, але калі ўзнялася нарэшце, то твар яе быў ужо больш спакойны:
-
Шкада мне цябе ,маці, і бацьку,
і брата, але я ведаю, што супраціўленне не прывяло б ні да чаго, а загубіла б
вас усіх. Але я табе прысягаю, што слоў тваіх не забуду ніколі ў доме імператара. Лігія яшчэ раз абняла Пампонію, а потым, каді абедзве яны выйшлі ў
эўкус, стала развітвацца з малым Плаўціем, са старэнькім грэкам-настаўнікам, са
сваёй пакаёўкай, былой нянькай і з усімі нявольнікамі.
Адзін з іх, высокі, плячысты лігіец, якога ў доме звалі
Урс, і які у свой час разам з маці Лігіі і з ёю самой прыбыў з іншымі слугамі ў
лагер рымлян, упаў цяпер да яе ног, а потым нахіліўся да кален Пампоніі,
кажучы:
-
О даміна! Дазвольце мне ісці з
маей гаспадыняй, каб ей служыць і аберагаць яе ў доме імператара.
-
Ты не наш слуга, а Лігіі, -
адказала Пампонія Грэцына, - але ці дапусцяць цябе ў палац імператара? І як ты
зможаш яе ахоўваць?
-
Не ведаю, даміна, але ведаю
адно, што жалеза крышыцца ў маіх руках, як дрэва.
Аўл Плаўцій, які падыйшоў у гэты момант, даведаўшыся, у
чым справа, не толькі не стаў перашкаджаць жаданню Урса, а нават засведчыў, што
яны не маюць права яго затрымліваць. Адсылаюць Лігію як заложніцу, аб якой
клапоціцца імператар – а таму абавязаны адаслаць і яе прыслугу, што разам з ей
пераходзіць пад апеку імператара. Тут ен шапнуў Пампоніі, што пад выглядам слуг
Пампонія можа даць Лігіі столькі нявольніц, колькі палічыць патрэбным, бо
цэнтурыён не зможа адмовіцца іх прыняць.
Для Лігіі ў гэтым было пэўнае суцяшэнне. Пампонія ж
таксама была рада, што можа яе акружыць слугамі на свой выбар. Апрача Урса, яна
прызначыла дзяўчыне старую пакаёўку, дзвюх кіпрскіх прычэсвальшчыц, дзвюх
германак для купальных паслуг. Ею выбраны былі выключна прыхільнікі новага
вучэння, якое спавядаў і Урс ужо гадоў колькі, так што Пампонія магла
разлічваць на вернасць гэтых слуг, а разам з тым цешыцца думкай, што зерне
ісціны будзе пасеяна і ў доме імператара.
Напісала яна таксама колькі слоў, перадаючы апеку над
Лігіяй вызваленай Няронам Акце. Пампонія не бачыла яе праўда на сабраннях
прыхільнікаў новага вучэння, аднак чула ад іх, што Акта не адмаўляецца
дапамагаць ім і што чытае з гарачыней лісты Паўла з Тарса. Вядома ей было
зрэшты і тое, што маладая вызваленка жыве даўно ў смутку, што яна адрозная ад
усіх наложніц Нярона і што ўвогуле яна – добры анёл у палацы.
Хаста паабяцаў асабіста ўручыць ліст Акце. Прымаючы як
натуральную рэч, што царская дачка павінна мець світу слуг, ен не чыніў
малейшага пярэчання, каб забраць іх у палац, дзівячыся хутчэй іх малой
колькасці. Але ен прасіў паспяшацца, каб не быць асуджаным за недахоп хуткасці ў
выкананні загадаў. Надыйшла хвіліна растання. Вочы Пампоніі і Лігіі зноў
напоўніліся слязьмі. Аўл яшчэ раз паклаў далонь на галаву дзяўчыны, хвілінай жа
пазней воіны, за якімі бег малы Аўл з крыкам і пагражаючы ім кулакамі, павялі
Лігію у палац імператара.
Стары палкаводзец між тым загадаў падрыхтаваць сабе паланкін,
і застаўшыся з Пампоніяй у пінакатэцы, сказаў:
-
Паслухай мяне, Пампонія. Я
адпраўляюся да імператара, хаця думаю, што марна і хаця словы Сенэкі ўжо не
маюць для яго важкасці, пабуду таксама і ў Сенэкі. Цяпер больш уплывовыя
Сафроній, Тыгелін, Пятроній,Ватыній. Што ж да імператара, дык ен, магчыма,
ніколі і не чуў пра народ лігійцаў, і калі захацеў каб аддалі яму Лігію, дык
гэта таму, што хтосьці яго падбухторыў і легка здагадацца, хто мог гэта
зрабіць.
І яна
раптоўна ўзняла вочы: - Пятроній?
-
Так.
Яны
памаўчалі, пасля чаго Аўл гаварыў далей:
-
Вось што значыць пусціць цераз
свой парог каго-небудзь з тых, хто без
годнасці і сумлення. Нязай будзе праклятая хвіліна, у якую Вініцый увайшоў у
наш дом. Гэта ен прывеў да нас Пятронія. Гора Лігіі,бо патрэбна ім не заложніца,
а наложніца.
І голас
яго ад гневу, ад бяссільнай лютасці і болю па адабранаму дзіцяці стаў з яшчэ большым прысвістам. Пэўны час змагаўся
з сабою, і толькі сціснутыя кулакі сведчылі, якая цяжкая тая ўнутраная
барацьба.
-
Дасюль я шанаваў багоў,
-прамовіў ен, - але ў гэту хвіліну я думаю, што іх няма, а есць толькі адзін
злы, шалены, пачварны, імя якога Нярон.
-
Аўл! – уздыхнула Пампонія, -
Нярон у параўнанні з богам – усяго прыгаршча згніўшага праху.
Ен жа пачаў хадзіць шырокім крокам па мазаіцы пінакатэкі.
У ягожыцці былі вялікія ўчынкі, а вось вялікіх няшчасцяў не было, таму ен быў
да іх непрызвычаены. Стары салдат прывязаўся да Лігіі больш, чым сам пра тое
ведаў і цяпер не мог пагадзіцца з думкай, што страціў яе. Апроч таго адчуваў
сябе прыніжаным. Ім распараджалася сіла, якою ен пагарджаў, разумеючы ў той жа
час, што супраць яе ен – нішто. Але калі нарэшце ен перамог у сабе гнеў, які
перашкаджаў яго думкам, то сказаў:
-
Мяркую, што Пятроній адняў яе ў
нас не для імператара, бо напэўна не хацеў бы ўсердзіць Папею. Значыць – ці для
сябе, ці для Вініцыя. . . Сення я яшчэ даведаюся пра гэта.
А хвілінай пазней яго панеслі ў паланкіне да Палатыну, а
Пампонія, застаўшыся адна, пайла да малога Аўла, які не пераставаў плакаць па
сястры і пагражаць імператару.
Раздзел V
Аўл аднак не памыліўсяў тым, што яго не дапусцяць да
Нярона. Яму адказалі, што імператар заняты спевамі з лютністам Тэрпнасам і што
ўвогуле ен не прымае тых, каго сам не выклікаў. Іншымі словамі гэта азначала,
каб Аўл не спрабаваў і ў будучым шукаць сустрэчы з ім. Затое Сенэка, хварэючы
гарачкай, прыняў старога воіна з пашанай, належнай яму, але калі выслухаў, пра
што той дбае, то горка ўсміхнуўся і сказаў:
-
Магу табе аказаць толькі адну
паслугу, шляхетны Плаўцій, гэта значыць – ніколі не паказваць імператару, што
сэрца мае адчувае твой боль і што я хацеў бы табе дапамагчы, бо калі б у
імператара зявілася найменшае падазрэнне пра гэта, ведай,што ен не аддаў бы табе
Лігію нават без адзінай прычыны ці хутчэй адной толькі – каб зрабіць мне на
злосць.
Сенэка не раіў яму таксама хадзіць да Тыгеліна, Ватынія
ці Вітэлія. Можа грашыма і можна было б штосьці з імі ўладзіць;можа яны таксама
б хацелі зрабіць што-небудзь на злосць Пятронію, уплывы якога стараюцца
падкапаць, але хутчэй за ўсе расказалі б імператару, наколькі дарагая Лігія для
Плаўціяў, а з прычыны гэтага імператар
тым больш бы яе не аддаў. Тут стары філосаф загаварыў са з'едлівай іроніяй у
дачыненні да сябе самога:
-
Ты маўчаў Плаўцій, маўчаў усе
гады, а імператар не любіць тых, хто маўчыць. Як жа ты не захапляяўся яго
прыгажосцю, дабрачыннасцю, спевамі, дэкламавннем, уменнем кіраваць калясніцай і
яго вершамі. Як жа ты не ўслаўляў смерць Брытаніка, не казаў пахвальную прамову у гонар матказазабойцы і не прынес віншаванняў , калі задушылі Актавію. Не хапае
табе абачлівасці, Аўл, якой мы, хто жыве шчасліва пры двары, валодаем у
належнай ступені.
Так кажучы, ен узяў кубак, які насіў на поясе, зачэрпнуў
вады з фантана імплювіума, асвяжыў запекшыяся вусны і працягваў:
-
Ах, у Нярона ўдзячнае сэрца.
Любіць цябе, бо ты служыў Рыму, і імя яго праслаўляў па ўсяму свету, і мяне
любіць, бо я быў яго настаўнікам у маладосці, таму, ці бачыш, ведаю, што гэта
вада не атручаная, і п'ю яе спакойна. Віно ў маім доме было б менш бяспечнае,
але калі ты хочаш піць, дык напіся смела гэтай вады. Па вадаправодах цячэ яна
ажно з Албанскіх гор і каб яе атруціць, трэба атруціць усе фантаны ў Рыме. Як
бачыш, можна яшчэ і на гэтым свеце быць бяспечным і мець спакойную старасць. Я
сапраўды хварэю, але хутчэй хварэе мая душа, а не цела.
Гэта было праўдай. Сенэку не хапала той моцы духу, якой
валодаў напрыклад Карнут ці Тразея, таму жыцце яго было шэрагам саступак перад
зладзействамі. Сам гэта адчуваў, разумеў, што прыхільнік правіл Зянона з
Кітыена павінен быў ісці іншаю дарогай таму і пакутаваў з гэтай прычыны больш,
чым ад страху самой смерці.
Але ваеначэльнік перапыніў яго цяпер згрызотныя разважанні:
-
Шляхетны Аней, - прамовіў Аўл,
- я ведаю, як імператар адплаціў табе за апеку, якой ты акружаў яго ў маладыя
гады. Але гэта Пятроній вінаваты ў тым, што Лігію адабралі. Падкажы мне, як на
яго паўздзейнічаць, і хто гэта можа зрабіць. Але ж і ты таксама мог бы
прымяніць тут усе сваеё красамоўства, на якое здольна цябе натхніць даўняе
сяброўскае пачуццё да мяне.
-
Пятроній і я, -адказаў Сенэка,
- мы людзі з двух супрацьлеглых лагераў. Спосабаў, як на яго паўздзейнічаць, я
не ведаю, ды і ўплывам нічыім ен не падлягае. Можа быць пры ўсей сваей
сапсаванасці ен варты большага, чым тыя нягоднікі, якімі Нярон зараз акружае
сябе. Але даказваць яму, што ен зрабіў дрэнны ўчынак, гэта толькі марнаваць час.
Пятроній даўно страціў тое пачуцце, якое адрознівае дрэннае і добрае. Трэба
даказаць яму, што яго ўчынак пачварны, і тады яму стане сорамна. Калі я яго
ўбачу, то скажу яму: твой учынак годны вызваленца. Калі гэта не дапаможа, то
нічога не дапаможа.
-
Дзякуй і за гэта, - адказаў
стары ваеначальнік.
Пасля чаго загадаў несці яго да Вініцыя, якога застаў за
фехтаваннем з яго дамашнім настаўнікам-фехтавальшчыкам.
Ад выгляду маладога чалавека, які спакойна практыкаваўся
ў фехтаванні у той час, як ўжо здзейснены быў замах на Лігію, Аўла разабраў
страшэнны гнеў, які ,як толькі заслона апусцілася за настаўнікам, выбухнуў
патокам горкіх папрокаў і зневажанняў.
Але Вініцый даведаўшыся, што Лігію забралі з дому,
пабляднеў так страшна, што Аўл ні на хвіліну нават не мог яго падазраваць у
пасобніцтве. Лоб хлопца пакрыўся кроплямі поту; кроў, што на момант прыліла да
сэрца, нкакціла зноў гарачай хваляй да твару, вочы запалалі агнем, вусны
вымаўлялі бязладныя пытанні. Рэўнасць і лютасць наляталі на яго папераменна, як
віхор. Яму здавалася, што Лігія, як
толькі пераступіць парог дому імператара, будзе страчана для яго назаўсёды. Калі ж Аўл вымавіў імя Пятронія,
падазрэнее, нібы бліскавіца пранеслася ў думках маладога воіна, што Пятроній
пасмяяўся з яго і што магчыма, падарыўшы Лігію імператару, хацеў такім чынам
атрымаць новыя міласці або хацеў утрымаць яе дзеля сябе. Тое, што кожны,
убачыўшы Лігію не захоча адразу яе мець, не змяшчалася ў яго галаве.
Гарачнасць, спадчынная рыса яго роду, панесла яго як раз'юшаны конь і пазбавіла
яго магчымасці разважаць.
-
Аўл!- сказаў ен перарывістым
голасам, - вяртайся дадому і чакай мяне. . . Ведай, што калі б нават Пятроній
быў маім бацькам, я і тады адпомсціў бы яму за крыўду Лігііі. Вяртайся і чакай
мяне. Ні Пятроній, ні імператар яе мець не будуць.
І ўзняўшя
сціснутыя кулакі да васковых масак, што стаялі ў шафах атрыя, выгукнуў:
-
Клянуся гэтымі пасмертнымі маскамі!
Перш заб'ю яе і сябе! Сказаўшы гэта, ен усхапіўся і кінуўшы Аўлу:”Чакай мяне”, -
выбег, як шалёны з атрыя і паспяшаўся да Пятронія, штурхаючы па дарозе мінакоў. Аўл жа вярнуўся дадому з пэўным суцяшэннем. Меркаваў, што калі
Пятроній падбухторыў імператара забраць Лігію, каб аддаць яе Вініцыю, то
Вініцый адправіць яе да іх назад. Немалой уцехай служыла яму думка, што Лігія,
калі і не будзе выратавана, то будзе адпомшчана і абаронена такім чынам смерцю
ад ганьбы. Верыў, што Вініцый выканае ўсе, што абяцаў. Бачыў яго гнеў і ведаў
запальчываць усяго іх роду. Ен сам, хоць і любіўЛігію, як родны бацька, лепш
забіў бы яе, чым аддаў імператару, і каб не думка пра сына, апошняга патомка
роду, то напэўна гэта ўчыніў бы гэта.
Аўл быў салдатам, пра стоікаў толькі чуў, але характарам
быў да іх падобны і паводле яго думкі, смерць была лепшай і лягчэйшай, чым
ганьба. Вярнуўшыся дадому, ен супакоіў Пампонію, падзяліўся з ёй сваёй
бадзёрасцю, і абое пачалі чакаць навін ад Вініцыя. Часам, калі ў атрыуме
раздаваліся крокі якога-небудзь з нявольнікаў, яны думалі, што гэта магчыма Вініцый вяртае ім іх любімае дзіцятка і гатовы былі ў глыбіні душы блаславіць
маладую пару. Але час ішоў, а ніякіх навін не было. Толькі вечарам азваўся
малаток ля брамы. Пасля ўвайшоў нявольнік і аддаў Аўлу ліст:
Стары палкаводзец, хоць і любіў паказаць валоданне сабой,
узяў яго аднак дрыжачай рукой і пачаў чытаць яго так спешна, нібы справа ішла
пра лёс усяго яго дому. Раптам твар яго спахмурнеў, нібы на яго ўпаў цень ад
пралятаючай хмары.
-
Чытай, - сказаў ен, звяртаючыся
да Пампоніі.
Тая ўзяла ліст і прачытала наступнае: “ Марк Вініцый
вітае Аўла Плаўція. Тое, што адбылося, адбылося па волі імператара, перад якой
схіліце галовы, як схіляем я і Пятроній. “
Пасля чаго ўсе надоўга замаўчалі.
