W jesennym pięknym dniu
Jest twoje święto, siostro,
Jak wyższa Lubość
nasz rozjaśnia świat,
Tak każde lato, jesień, zimę, wiosnę
żyć z radością!
I życzyć całej Ziemi nad 100 lat
żyć z mocą, żyć z życzeniem
by pod Słońcem
Nigdy w przyszłości niech nie będzie wojny,
Ojczysty dom pomocą jest bez końca
I kraj rodziny każdemu jest swój.
воскресенье, 28 октября 2018 г.
суббота, 27 октября 2018 г.
Дарунак ( с построчным переводом)
Каб не прыйшлося больш правучваць вам, сябры,
Любіце жыць, тварыць, ствараць, вучыцца,
Яшчэ не ўсе напісаныя буквары,
І працы многа, не ўсяго змаглі дабіцца,
І ведаў добрых ў свеце шмат, а свет - Сусвет,
І нам на свеце жыць яшчэ няўрымсліва,
Павінен быць яшчэ і добры Лад, і добры Хлеб,
Дарунак нам - не кланяцца, не падаць ніцма,
А біць паклоны - гэта не для нас,
Запомніце на доўгі-доўгі Час.
Чтоб не пришлось вам больше проучивать, друзья,
Любите жить, творить, создавать, учиться,
Еще не все буквари написаны
И много работы, еще мы не всего добились,
И знаний добрых много в мире, а мир - Вселенная,
И нам на свете жить еще, трудясь,
И должен быть еще и добрый Мир, и добрый Хлеб,
Подарок нам - не кланяться, не падать на колени,
А бить поклоны - это не для нас
Запомните на долгое-долгое Время.
Любіце жыць, тварыць, ствараць, вучыцца,
Яшчэ не ўсе напісаныя буквары,
І працы многа, не ўсяго змаглі дабіцца,
І ведаў добрых ў свеце шмат, а свет - Сусвет,
І нам на свеце жыць яшчэ няўрымсліва,
Павінен быць яшчэ і добры Лад, і добры Хлеб,
Дарунак нам - не кланяцца, не падаць ніцма,
А біць паклоны - гэта не для нас,
Запомніце на доўгі-доўгі Час.
Чтоб не пришлось вам больше проучивать, друзья,
Любите жить, творить, создавать, учиться,
Еще не все буквари написаны
И много работы, еще мы не всего добились,
И знаний добрых много в мире, а мир - Вселенная,
И нам на свете жить еще, трудясь,
И должен быть еще и добрый Мир, и добрый Хлеб,
Подарок нам - не кланяться, не падать на колени,
А бить поклоны - это не для нас
Запомните на долгое-долгое Время.
суббота, 20 октября 2018 г.
пятница, 19 октября 2018 г.
понедельник, 8 октября 2018 г.
Nikt nie jest prorokiem między swymi. Никто не пророк среди своих
А! - сказал, услышав такое название, мой приятель.
„Nul n’est prophete en son pays...'' - Почему же не дать французское звучание?
Я был бы рад от всей души, но как-то не выходит.
Почему не должно получаться? - ответил он. Ты шер Воршилло только начинаешь
литературную карьеру; твоя фамилия еще ничего не говорит - Пардон! мой дорогой, но она ничего
и взаправду не говорит. Говорю тебе, что половина из тех, что будет читать твою писанину,
- будет читать исключительно потому, что ты дашь ей французское название.
и взаправду не говорит. Говорю тебе, что половина из тех, что будет читать твою писанину,
- будет читать исключительно потому, что ты дашь ей французское название.
Я думаю, пока думается, так. Название для рассказа - это то же самое, что и фамилия для человека.
Нужно наконец найти выход, - сказал он мне. - Ты, Воршилло знаешь выход?
Что ты говоришь?
Не спрашивай никогда таким образом: “Что ты говоришь?” Это дурной тон.
Ты заметил, что люди с дурным тоном часто повторяют выражение “ говорит, говорит, лежит”.
Заметил
Я прошу прощения, что говорю тебе это, но я познакомил тебя с паном Х,
с нашим славным W., с графом М; словом, в наши славные круги,
в которые если хочешь войти, нужно обязательно быть согбенным.
с нашим славным W., с графом М; словом, в наши славные круги,
в которые если хочешь войти, нужно обязательно быть согбенным.
О чем это ты меня спрашивал?
Есть ли у тебя выход, правила? Вчера я видел, как разговаривая с князем С., ты выглядел как само
несчастье и ковырял при этом в ухе пальцем. Это бездумно! И доказывает то, что или у тебя совершенно
нет правил, или, что еще хуже, они у тебя изменчивы.
несчастье и ковырял при этом в ухе пальцем. Это бездумно! И доказывает то, что или у тебя совершенно
нет правил, или, что еще хуже, они у тебя изменчивы.
Но, читатель! не беспокойся, мой приятель дал мне правила, которых я сейчас все же
придерживаюсь и согласно которым, если не продемонстрирую их в этом рассказе,
то вина будет скорее случайной описки, чем благих намерений.
После чего я могу уже и приступить к самому рассказу.
Сейчас пишут много рассказов, героями которых являются какие-то люди или даже такие сферы, о которых говоря, каждый хорошо воспитанный человек всегда добавляет выражение “за позволением”.
После чего я могу уже и приступить к самому рассказу.
Сейчас пишут много рассказов, героями которых являются какие-то люди или даже такие сферы, о которых говоря, каждый хорошо воспитанный человек всегда добавляет выражение “за позволением”.
Я сам слышал, как сенаторова К…, представляя пани L известного артиста W, произнесла:
aśsez de talent, pour nous amuser, добавила она потише.
Талант может заменить фамилию и открыть пути, обычно закрытые для “простых смертных”.
Нужно только уметь сгибаться. К несчастью или к счастью, мой герой не был ни поэтом, ни художником, ни музыкантом, ни скульптором, и вообще длинноволосые музы к нему не питали любви; у него не было состояния, положения, не был богатым, не было у него искрометного юмора, вряд ли был воспитан, не имел ничего из того о чем упоминал еще выше.
Пани позволит представить пана…. Pardon! quel est votre nom?... a!! пана W...mais il a
Талант может заменить фамилию и открыть пути, обычно закрытые для “простых смертных”.
Нужно только уметь сгибаться. К несчастью или к счастью, мой герой не был ни поэтом, ни художником, ни музыкантом, ни скульптором, и вообще длинноволосые музы к нему не питали любви; у него не было состояния, положения, не был богатым, не было у него искрометного юмора, вряд ли был воспитан, не имел ничего из того о чем упоминал еще выше.
Что же у него было?
27 лет.
О, это немного.
В том и дело, что был молод, но было и еще кое-что кроме этого: между местечком М и Хлодницей,
собственностью паньства Хлодно, у него был Мжинек.
собственностью паньства Хлодно, у него был Мжинек.
Это также было немного. Домик с садиком, окруженным орешником, и плавной речкой с тенистыми берегами, да три, нецелые даже волоки земли.
Но это еще не всё: было и что-то иное, и если бы он об этом думал, придало бы ему явно положение в обществе.
Его звали Вильк Гарбоветский.
Кто знает хоть немного историю прошлого, тот может быть слышал о Гарбоветских, которые во времена Тарногродской конфедерации мужественно сражались с Саксами. Я правда не знал, сами ли себя они называли Волками, но приятель, которого я упоминал выше, посвятил меня.
Он в геральдике больше меня силён, потому и знал, что мой герой имел около пятнадцати сенаторов в роду и прозвище Волк получила эта семья уже давно за какой-то героический поступок.
Всё это может быть, но сам Вильк Гарбоветский, которого я знал, ничего об этом не знал и никогда не считал чем-то важным, что его зовут Вильк Гарбовецкий. К моему стыду - мой герой не ценил в себе происхождение.
Иногда все же оно в нем просыпалось, но к сожалению, он считал, что это не было добрым признаком происхождения, и объяснял это всего лишь оскорбленным личным достоинством. Однажды, например, богатый чулочный фабрикант, у которого - я признаю это снова со стыдом - Вильк давал уроки - проводил его по своим апартаментам.
Пане, видите, эту консоль? - спросил он.
Вижу.
Вы думаете, что это?
Думаю, что это консоль.
Ты думаешь, что это мрамор? признайся, ведь так? Это не мрамор, это алебастр.
Ты видел что-либо подобное?
Ты видел что-либо подобное?
Видишь, пане, эту шкатулку?
Вижу.
Пане, вы думаете, что этот вензель на ней из чего?
Из бронзы.
Вы, пане, думаете что это бронза? Тут фабрикант причмокнул, почти всхлипнул, прихлопнул и
добавил в тихом блаженстве:
добавил в тихом блаженстве:
- Зо-ло-то! Вы, пане, видели что-либо подобное?
Видите, пане, этот портрет? ( тут он указал на собственный портрет, который висел между двумя
зеркалами в салоне)
зеркалами в салоне)
Вижу - это видимо золотой телец?
Телец - это телец, а это мой портрет. Где вы видите здесь рога? О чем вы говорите?
Что тот, кто рисовал тельца, нарисовал вас, пан… а рога в вашем сейфе.
Ну и ну! Волк обнажил старошляхетские зубы - так говорят в Варшаве.
А пусть меня не убивает своим богатством! - Homo sum, - повторял он с некоторой грустью.
Такого же мнения был и мой приятель. Собственно Вильк был чудаковат.Я его спрашиваю однажды, почему он так работает, уже имея некий грош, и что думает делать дальше?
Поле пахать, - ответил он коротко.
Я удивился.
Слушай, Воршилло! - говорил я далее. Не будем о том, что мне лично нравится поле и меня к нему тянет,
но у меня и другие цели.
но у меня и другие цели.
Распространение здравых и достойных правил, несмотря на то, что сто глупцов над ними смеются,
это долг достойного человека.
это долг достойного человека.
В городе - костер мысли; у вас тут литераторы, газеты, книги, что хочешь! - в деревнях нужны примеры
- там книг не читают.
- там книг не читают.
потому я еду в деревню, чтобы быть таким примером, и еще потому, что мне так нравится.
И вообще, как хорошо воспитанный человек, он должен быть немного blase (вставить фр. шрифт), однако есть невыносимые правила, непрактичные, уничтожающие наше спокойствие - которые нельзя публично высмеивать, хотя бы потому, чтобы сильно не дразнить “публичность”. А так и Вильк остался в деревне. У него всегда было то, что называют сильной волей. Окончив университет, он за короткое время насобирал немного денег для небольшого состояния, каким и владел, и купил Мжинек. В Варшаве его считали сумасшедшим, но ему было неплохо, он умел держаться на поле, поскольку занимался ранее теорией хозяйствования и естественными науками. Он был весел и счастлив. Я видел все его письма, из которых первое как достаточно характерное, процитирую:
“Я всегда любил природу, писал Вильк. Душа моя сохранила всю восприимчивость к ее проявлениям. Если бы я был поэтом, я превозносил бы красоту моего Мжинка, но и не являясь поэтом, я чувствую ее во всей полноте. Не поверишь как я счастлив! Я опишу тебе мои: Erga kai hemerai. Тружусь как раб; утром сам выхожу в поле. Летом такие красивые восходы; в воздухе полно блеска, исключительная благодать! Свежо и чисто во всей атмосфере; с лугов поднимается ночной туман, а лягушки потихоньку умолкают; в такой момент самое время птицам дать сигнал о наступлении дня. Пробуждается земля, пробуждается и весь; то там, то тут заскрипит журавль у колодца, где-то замычат волы. Душа радуется, Франк! Или, пастух уже играет на лигаве, или, девушка, ранняя пташка, заплетая косу напевает: “Данная! о, данная!” В небольшом костеле зазвучит сигнатура к заутрене, и я тогда произнесу патер, а после прикрикну на волов. Ну а потом уже движение по всей околице; крутятся люди и начинают пахоту. Короче говоря: я счастлив. В полдень я ложусь в тени под липами либо что-нибудь читаю, либо слушаю пение пчёл над головой. Вечерами я снова читаю или размышляю над прожитым днем и над завтрашним. Грусть меня не одолевает. Кроме старой хозяйки и нескольких паробков, я не знаю никого в околице. Через некоторое время я решил быть молчаливым примером; я решил сначала Мжинек поставить на узорный уровень: завести лад, сделать урожайной землю и получить с нее как можно большие плоды трудов - вот моя теперешняя цель. Я заметил, что здравые и достойные идеи потому трудно принимаются между людьми, потому считаются сентенциями, что те, кто их оглашает, как наименее отдают отчет в соответствующем их понимании людьми. Сколько же указывающих путь, говорящих о прекрасных правилах, должно было бы рассмеяться, смотря прямо себе же в глаза. История римских авгуров повторяется с той только разницей, что наши - то при том и главным образом - недотепы. Да, это так, Франк! недотёпства больше, чем языческой веры. Но на практике итоги и от одного, и от другого одинаковы. Мне кажется, что понимание этого сделает меня сильнее. Я не думаю, кстати, и в будущем признавать сладко-кислые правила; я предпочитаю действие нежели диалектику.
пятница, 5 октября 2018 г.
Японская паэтычная традыцыя на беларускай глебе (М.Басё, М.Багдановіч, А.Разанаў). Коратка, з канца ХХ ст.
Японская паэтычная традыцыя на беларускай глебе
(М.Басё, М.Багдановіч, А.Разанаў).
Усходняя і беларуская паэзія.Нехта можа заўважыць, што гэта дзве кардынальна розныя традыцыі.Але як паказвае паэтычная практыка , узаемадапаўняльныя і ўзаемаўзбагачальныя. Ці такія яны кардынальна розныя?
Уся гісторыя зямной цывілізацыі - гэта гісторыя культурных сувязей паміж народамі.Узгадаем самы пачатак легендарнай гісторыі - слыннае Вавілонскае непаразуменне, да якога існавала адзіная "пра-мова".Гэта таксама можа стаць адпраўной кропкай для далейшага расповяду.
На працягу стагоддзяў доўжылася супрацьстаянне культур Захаду і Усходу, раздзеленых гіганцкім напластаваннем традыцый , рэлігійных вераванняў і этычных нормаў.Толькі каля 200 гадоў таму перыяд супроцьстаяння скончыўся, плаўна перайшоў у перыяд збліжэння.
Усё ХІХ ст. было адзначана прагаю пісьменнікаў і мастакоў Захаду да мастацтва нібы Усходу (спачатку да газэляў Хафіза, рубаі Хайяма, сур з Карана, а потым, у ХХ стагоддзі сапраўдны "япанізм " у еўрапейскім мастацтве прывёў да нараджэння Art nouveau "Новага мастацтва"). Японскай літаратурнай спадчынай былі зацікаўлены пазней французскія паэты Г.Апалінэр, П.Элюар, амерыканскі Э.Паунд, рускія В.Брусаў, К,Бальмонт, В, Хлебнікаў, беларускі М.Багдановіч.
Менавіта М.Багдановіч на пачатку ХХ ст. адкрыў беларускаму чытачу сродкамі роднай мовы мастацтва японскіх танка. 4 танка па-беларуску, датуемыя прыблізна 1915 годам - выдатны ўзор наследавання японскай паэтычнай традыцыі. Яны дасканала перадаюць метрыку і строфіку японскіх танка, што паходзяць з народных японскіх песень("ута").Танка - "кароткая песня" - пяцірадкоўе з памерам 5-7-5-7-7. Усяго 31 склад, а ў канцы трэцяга радка абавязкова павінна быць цэзура, якую, дарэчы, дасканала перадаў М.Багдановіч у сваіх творах на японскую тэму, названых ім песнямі.
Танка М.Багдановіча нельга назваць перакладамі, гэта хутчэй стылізацыі. Яны, як і арыгіналы аптымальна спалучаюць у сабе лаканізм кароткай формы з насычанасцю лірычнага зместу.
У Японіі яшчэ ў 9-10 ст.ст.жанр танка дасягае свайго росквіту .Паступова ішла кананізацыя яе тэматыкі, выяўленчых сродкаў . Майстры японскіх танка (Хэндзё, Кісэн, Міцунэ, Цураюкі ) распрацавалі гэту лірычную форму.Значнае месца ў сістэме вобразаў і прыёмаў танка занялі алегорыя, персаніфікацыя і такія спецыфічныя катэгорыі як юкарэ-катоба, якая дапамагала праз стварэнне шматзначных вобразаў прыцягненню шырокіх асацыяцый ў змест твораў., і энга, што уяўляе сабой асаблівы падбор слоў, звязаных між сабой самай разнабаковай асацыятыўнай сувяззю.Асноўнымі патрабаваннямі да гэтых твораў з'яўляюцца семантычная ёмкасць і выяўленне "эстэтычнай каштоўнасці рэчаў" мона- но- аварэ.Апошняе ўзыходзіла каранямі да філасофіі мастацтва таго часу, якая сцвярджала , што кожнаму прадмету і з'яве ўласціва непаўторная "чароўнасць" - аварэ, асаблівая, характэрная толькі для яго эстэтычная каштоўнасць , якая часцей за ўсё прыхавана і яе патрэбна знайсці і адлюстраваць.Задача стваральнікаў танка - выявіць і выразіць заключаную ў прадмеце ці з'яве аварэ, пры чым вялікая ўвага надавалася індывідуальнаму успрыняццю рэчаіснасці аўтарам. Возьмем прыклады з твораў М.Багдановіча , якія можна падзяліць згодна з сістэматызацыяй японскага сярэнявечнага тэарэтыка Цураюкі на некалькі тэм: рамантычная элегія , лірыка хуткаплыннасці жыцця, старасці, лірыка горычы жыцця.
Зразумела, выкарыстоўваюцца паэтам вобразы, блізкія для ўспрыняцця беларускаму чытачу:
Мілая, згадай:
Веяла цёплай вясной
І вішні цвілі.
Калыхнуў я галіну,-
Белы цвет асыпаў нас.
У японскаім арыгінальным танка хутчэй за ўсё быў бы выкарыстаны вобраз сакуры... А вось"белы цвет", што асыпаўся характэрны вобраз для канонаў танка, якія выражаюць хуткаплыўнасць жыцця, як і "лісточкі асеннія, што крыюць ядвабам шляхі" з наступнага танка М. Багдановіча, блізкі ім і вобраз "шэрага попелу ад чорнага агнішча, развеянага вятрыскам". Удалае следаванне сілабічнай сістэме вершаскладання М. Багдановічам паходзіць яшчэ ад перакладу 1911-1912 гадоў з П. Верлена, з французскай сілабікі (дарэчы, пераклад "Асенняй песні" П.Верлена - вельмі сугучны па тэме вобразам танка аб імгненнасці і горычы чалавечега жыцця).
Танка М. Багдановіча - арыгінальныя творы, і "духасэнс" японскіх вершаў у іх перададзены дасканала.
Гаворка ішла аб пачатку ХХ ст., а японская паэтычная традыцыя ў канцы ХХ века пераўвасобілася на беларускай глебе ў паэтычныя мініяцюры аўтараў айчыннай паэзіі, у прыватнасці А. Разанава.
Як пісаў Кітамура Такоку, прадстаўнік японскага рамантызму: "На ідэю не павесіш замок. Усе вышэйшыя праявы чалавечай думкі маюць зносіны між сабой. Недарэчна чапляцца толькі за ідэі Ўсходу, так як і Захаду. Хіба не відавочная тая ісціна, што творчыя сілы нараджаюцца з абедзвюх плыняў..."[ ]
Як рэха, адгукаюцца гэтаму выказванню словы сучаснага беларускага паэта - філосафа
А. Разанава: "Працэс мыслення павінен адбывацца арганічна і натуральна. Бо яго можна так фарсіраваць, што ўвесь патэнцыял скінецца ў нейкія ўжо гатовыя рэчышчы заходняй ці ўсходняй філасофіі, а гэта не самы плённы шлях. Самы плённы, каб тыя парасткі, што ўжо існуюць тварылі прыгожую і глыбокую філасофію."[ ]
Што датычыць паэзіі самога А. Разанава, то гэта арганічны сплаў найлепшых традыцый сусветнай літаратуры і самабытнага таленту, які ўзрос на айчыннай літаратурнай традыцыі і таму вельмі выразны і яркі.
Паэзія А. Разанава знаходзіцца больш у рэчышчы традыцый заходняй культуры, якая ў свой час асімілявала ўсходняе і ў той жа час ахвяравала сваё Усходу. Дае аб сабе знаць унутраная рознаснасць твораў А. Разанава і прадстаўніка японскай паэзіі XVII ст., заснавальніка на той час новай эстэтычнай канцэпцыі жанра хайку Мацуа Басё (1644-1694).
Хайку разам з танка з'яўляюцца нацыянальнымі формамі японскай паэзіі. Эпоха Эда, што супадае с гадамі жыцця М. Басё, прынесла ў паэзію нерыфмаваныя трохрадкоўі ў 17 складоў з чаргаваннем 5-7-5, якія з'явіліся ў выніку распаду танка на трох- і двухрадкоўі. У хайку больш імпрэсіяністычныя, чым у танка акорд, контур верша, вобраз тэмы. М. Басё распрацаваў арыгінальную эстэтычную канцэпцыю, якая легла ў аснову паэтычнай сістэмы хайку. Басё ўзвысіў штодзеннасць, адкрыўшы ў ёй душу. Ілюстрацыяй да вышэй сказанага з'яўляюцца творы са зборнікаў паэта "Косці, якія бялеюць у полі"(1664), "Мех вугалю"(1694), "Саламяны плашч малпы"(1694).
Для японскага паэта рэч - каштоўная не сваёй утылітарнай функцыяй, а сама па сабе. Басё пісаў, што "прыгожае заключаецца не ў тым, каб гаварыць аб прыгожым". Гэтыя словы як выява пастулату будызму - "Дзэн не можа быць апісаны словамі і занесены ў кнігі."
Канчатковая мэта паэтыкі Дзэн - прасвятленне (саторы) - інтуітыўнае бачанне рэчаў і з'яў, поўныя веды, дасягнутыя непасрэдна, набыццё светлага спакою ў выніку духоўнага абуджэння, пазітыўныя адносіны да рэчаў, якія існуюць, без уліку іх каштоўнасці. Матыў безасабовага - пачуцця прыналежнасці вышэйшаму быццю - адзін з асноўных прынцыпаў паэтыкі М.Басё. Поўнае духоўнае зліццё з навакольным светам, які есць непадзельгнае цэлае, дзе знікаюць процілегласці: дабро і зло, канчатковасць і бясконцасць. Усе часавыя і прасторавыя залежнасці і сувязі знікаюць у хайку, гарманізуюцца ў арганічнае цэлае. Праз саторы творца далучаецца да рытма Сусвету. Басё - мастак выступае ў ролі медыўма, які ўспрымае душой універсум.
Стан саторы для паэта гэта не адыход ад рэчаіснасці, а наадварот вяртанне да яе, пошук сутнасці ва ўсякіх праявах жыцця. Паэт адчувае "адвечную душу" сусвету. Як вынік - паэзія паўсюль - пяма непаэтычнага авкол нас. Рэалізуецца такім чынам будысцкая ідэя кармы - прыгажосць прымае ўсё новыя абліччы.
У М.Басё галоўным эстэтычным прынцыпам становіцца сабі (сум, адзінота і ў той жа час - спакойнасць і сузіранне).Ідэалам становіцца прыгажосць без бляску, як у хайку "Асенні вечар":
На голой ветке
Ворон сидит одиноко.
Осенний ветер. (Перевод Т. Бреславец)
Ці верш "Старая сажалка":
Старый пруд
Прыгнула лягушка
Всплеск воды. (Перевод Т. Бреславец)
Апошні верш - вясновы хайку: цішыня старой сажалкі, на беразе якой знаходзіцца паэт. Сум (сабі). Усплеск вады пачуў творца. "Мона - но - аварэ" - чароўнасць усплеску паспрыяла дасягненню прасветленасці, што потым нарадзіла гэты хайку. Гаварыць аб адзіноце ў японскіх вершах не абавяскова. Сабі выражаецца танюткімі настраёвымі адценнямі слоў у хайку. Сум успрымаецца як мудрая знітаванасць са светам, гармонія "я" і "не - я".
Увага м. Басё прыкавана, напрыклад, да дробных кветак пастуховай сумкі. Увогуле прыгожая традыцыйна ў японскай культуры - малое і кволае:
Всмотрелся вдруг
Цветы пастушьей сумки цветут
Возле ограды. (Перевод Т. Бреславец)
Ці
Сыплются льдинки
Снега белая занавесь
В мелких узорах. (Перевод Т. Бреславец)
Легкасць, зя кой выпісваюцца карціны навакольнага свету спалучана з будысцкім канонам асаблівых адносін да свету як да адзінства руху і статыкі. Трансформацыяй тэорыі "інь - янь" з'яўляюцца ў М. Басё катэгорыя фуэкі - рука
(нязменна - зменлівага). Іншы раз гэта адлюстроўваецца праз выкарыстанне ў хайку размоўнай сітуацыі ці гукапераймання для паказу матыва зімовай адзіноты:
Послышится вдруг "шорх - шорх"
В душе тоска шевельнется
Бамбук в морозную ночь. (Перевод Т. Бреславец)
Дзенскі паэт спалучае све адчуванні з'яў са словам і з формай. Асаблівае светаадчуванне Басё вядзе да ўспрыняцця прыроды і наваколля, як увасобленай адзінай жыццёвай асновы.
Адной з асаблівых рысаў паэтыкі хайку японскага паэта з'яўляецца зпалучэнне традыцыйных вобразаў з новымі, што так сама ёсць парява катэгорыі нязменна - зменлівага.
Тишина
Через скалы сочится
Цикады звон. (Перевод Т. Бреславец)
Цыкада - традыцыйны ў японскай паэзіі вобраз - метафара незваротнасці і хуткаплыннасці жыцця. Скала - сімвал глыбіні стагоддзяў спалучаны тут з вобразам цішыні, якая паўстае ўсеабдымнай. Убачыць складанае штодзенным і простым, вечнае ў імгненным, значнае ў нязначным - прывілея паэтычнай і разам з тым філасофскай думкі. У творчасці М. Басё спалучэнне гэтых двух тыпаў мыслення арганічнае і натуральнае. Надаўшы новае гучанне традыцыйным хайку, М. Басё стварыў сваю ўласную традыцыю, пры чым вельмі каштоўную для яго наступнікаў.
У ХХ ст. творчасць М. Басё паўплывала на еўрапейскую паэзію. Не выключэнне і беларуская літаратура, у прыватнасці мініяцюры А. Разанава. Зразумела, што гэта не стылізацыі, як у
М. Багдановіча, але адчувальная іх сувязь з духам японскай паэзіі ў галоўным - у пошуках шляхоў да дасягнення сутнасці.
Пункціры А. Разанава - творы малой формы паэзіі, якія адрозніваюцца вялікай кандэнсацыяй зместу, прасветленасцю падтэкстаў. Тут і рытм, часам, і рыфма. У пункцірах, выказаныя ў ранейшых творах думкі, набываюць больш афарыстычнае гучанне, што збліжае тыя ж спрадвечныя тыпы мыслення - паэтычны і філасофскі ў творчасці беларускага паэта.
З М.Басё А.Разанава збліжаюць і тэматыка, і вобразы - архетыпы ў сутнасным падтэксце, асабліва ў творах малай формы. Тут і праява нязменна - зменлівага і значнага ў нязначным.
Параўнаем радкі А.Разанава:
Сеў матылек на куст
Квяцістага бэзу -
І ўбачылі ўсе адразу,
Які фіялетавы бэз,
А матылек - бялюткі.
з хайку М.Басё:
И осенью хочется жить
Этой бабочке: пьет торопливо
С хризантем росу.
Імпрэсіяністычныя замалюнкі акаляючага свету, лірычная аснова якіх арганічна спалучана з філасафаваннем у беларускага паэта выяўлена ў наступным пункціры:
Паміж двумя бяздоннямі
Маўчанне
Пульсуе думка -
Голас пра маўчанне.
Гэты твор падобны на канстатацыю дактрыны маўчання (будысцкая філасофія), толькі ў спрэсаванай форме.
Ад зборніка да зборніка ў А. Разанава ўзрастае сэнсавая напоўненасць пункціру, хаця ў асноўным яны і нясуць у сябе выкрышталізаваныя ідэі - вынікі творчага пошуку паэта. Сам паэт намагаецца адказаць на свае пытанні са зборніка "Назаўжды" (1974) радкамі тых жа пункціраў. Прычым аднасэнсавых адказаў няма - малая форма твору, як ніякая іншая, разлічана на дадумванне чытача, на сатворчасць яго з аўтарам.
Куды? Адкуль?..-
маўчанне
Не дасць адказу час
Стаю - і сам пытанне
Іду - і сам адказ.
Гэты верш можа паслужыць эпіграфам да цэлага шэрагу твораў А.Разанава, у якіх паэтам сцвярджаецца шлях да ісціны, пошук універсальнай ідэі вечнага руху, без якога "абставіны аслепяць і аглушаць".
Часам А. Разанаў становіцца сузіральнікам падобна да дзэнскага паэта. Пункціры з пазнейшага зборніка А. Разанава "Вастрыё стралы"(1990) як рэха слоў японскага паэта:"Паэзія - вецер, які імчыць да Абсалюту, страла, што ляціць да абсалюту, дарога якая вядзе да Абсалюту". У гэтым зборніку мы знаходзім пункціры рознага кшталту - сузіральныя:
Азірнуўся -
Нехта бяжыць па маіх слядах:
сухое лісце.
Часам фіксуецца не проста сузіранне, а праз яго адбываецца перайначванне рэальнасці, якая становіцца "штучнай":
Сяджу пад яблыняй
яблыкамі паабчаплянай.
Гутару з часам
на мове часу.
Такі вобраз дрэва выклікае уражанне казачнага, цацачнага наваколля, але ў пункціры прысутнічае асаблівая "мова часу", дзякуючы чаму карціна, створаная паэтыкай А. Разанава, нагадвае эпізод з жыцця Будды, калі той сядзеў пад смакоўніцай, і на яго зышло прасвятленне. Амаль у кожным з пункціраў мае месца супрацьпастаўленне, выражанае з дапамогай антонімаў, што надае ім пэўную ўнутраную дынаміку і статычнасць у той жа час. З'явы супроцьпастаўляюцца і ўраўнаважваюцца як у наступным вершы:
Карэнне і лісцё.
Бальшак жыцця зямнога
Цябе сустрэне Ўсё
Праводзіць Анічога.
Чалавек жа ў пункцірах А. Разанава - абагульнены вобраз, які часта супрацьпастаўлены вобразу Сусвету і разам з тым знітаваны з ім непарыўнай сувяззю:
Чалавек і правы, і левы -
Дзве істоты,
Дзве палавіны...
Ён яшчэ мусіць сабою стаць,
Становячыся ўсім светам.
Што датычыць пункціраў са зборніка "У горадзе валадарыць Рагвалод" (1992), то ў ім найбольш выяўляецца знаёмства паэта з індыйскай філасофіяй, якая мае таксама шмат агульнага з японскай. У творах аўтар карыстаецца часам будысцкай тэрміналогіяй. Узгадваюцца "аум", "карма", "аўра", "хатха-ёг", "буда" і інш.
Гэтыя словы не здаюцца чужымі ў беларускіх тэкстах, - яны быццам прыадчыняюць этымалагічны сэнс некаторых слоў, надаюць новую афарбоўку традыцыйным беларускім вобразам.
Згадкі аб Усходзе, крыху аб дзэн-будызму у тым ліку, найбольш яскравыя пры прачытанні наступных пункціраў А. Разанава з гэтага зборніка:
Думаў аб вечнасці
Горка - чырвоны матыль
Прыляцеў
Сеў мне на руку
Стаў думаць разам са мною.
На памяць прыходзяць вобразы матылькоў - сімвалаў хуткаплыннасці і горычы жыцця з хайку М. Басё.
Альбо: Гусіныя крыкі
У асеннім полі
Скора зіма?
Вобраз - архетып адлятаючых птушак, с першапачатковым яго ўжываннем у любоўных элегіях, запазычаны ў японскім хайку і набыў новае значэнне - вечнага калавароту часу, бо ў апошнім радку ён расшыфроўваецца як прадвесце зімы - выява спрадвечных законаў прыроды: за восенню наступае зіма, за зімой - вясна і г.д. Такое адлюстраванне вечнага спалучана з мінавітым крыкам гусей, што адлятаюць - а значыць мінаюць... Мітусня мінаючага адмаўляецца, сцвярджаецца Веліч, якая ў ва ўсім навокал і хто мае вочы, той яе ўбачыці і адчуе хаца б інстынктыўна:
Спрачаюцца людзі ў чарзе,
а ззаду
за усімі,
стаіць самотнае неба
і ўсім уступае сваю чаргу.
"Маўчанне", "цішыня", "спакой" - гэтыя паняцці (частаўжываемыя ў японскай паэзіі як катэгорыі паэтыкі) А. Разанаў ужывае даволі часта. І ці не ёсць гэта праява ведаў паэта аб тым, што за маўчаннем схавана Бязмежжа. Неназванасць рэчаў у свеце - гэта найбольш каштоўнае для творцы, бо дае магчымасць яму (творцу) надаваць ім свае найменні.
Падсумоўваючы вышэйсказанае, можна зрабіць высновы: пункціры А. Разанава даюць падставы гаварыць аб прыналежнасці яго творчасці не толькі заходняй, але і ўсходняй традыцыі, успрынятых ім найперш у філасофскіх іпастасіях. У той жа час А. Разанаў застаецца творцам самабытным, мэта якога не толькі ўзбагаціць айчынную філасофска-эстэтычную думку сусветнымі здабыткамі, але перадусім - сваё, беларускае, уключыць у сусветны мастацкі кантэкст.
Падобна да М. Багдановіча - класіка беларускай паэзіі пачатку ХХ ст., А.Разанаў кажа: "Есць арыенціры і на Усходзе і на Захадзе, але хай яны і застаюцца ў якасці арыенціраў... Наш арыенцір - заставацца на сваім шляху, тварыць гэты шлях."
(М.Басё, М.Багдановіч, А.Разанаў).
Усходняя і беларуская паэзія.Нехта можа заўважыць, што гэта дзве кардынальна розныя традыцыі.Але як паказвае паэтычная практыка , узаемадапаўняльныя і ўзаемаўзбагачальныя. Ці такія яны кардынальна розныя?
Уся гісторыя зямной цывілізацыі - гэта гісторыя культурных сувязей паміж народамі.Узгадаем самы пачатак легендарнай гісторыі - слыннае Вавілонскае непаразуменне, да якога існавала адзіная "пра-мова".Гэта таксама можа стаць адпраўной кропкай для далейшага расповяду.
На працягу стагоддзяў доўжылася супрацьстаянне культур Захаду і Усходу, раздзеленых гіганцкім напластаваннем традыцый , рэлігійных вераванняў і этычных нормаў.Толькі каля 200 гадоў таму перыяд супроцьстаяння скончыўся, плаўна перайшоў у перыяд збліжэння.
Усё ХІХ ст. было адзначана прагаю пісьменнікаў і мастакоў Захаду да мастацтва нібы Усходу (спачатку да газэляў Хафіза, рубаі Хайяма, сур з Карана, а потым, у ХХ стагоддзі сапраўдны "япанізм " у еўрапейскім мастацтве прывёў да нараджэння Art nouveau "Новага мастацтва"). Японскай літаратурнай спадчынай былі зацікаўлены пазней французскія паэты Г.Апалінэр, П.Элюар, амерыканскі Э.Паунд, рускія В.Брусаў, К,Бальмонт, В, Хлебнікаў, беларускі М.Багдановіч.
Менавіта М.Багдановіч на пачатку ХХ ст. адкрыў беларускаму чытачу сродкамі роднай мовы мастацтва японскіх танка. 4 танка па-беларуску, датуемыя прыблізна 1915 годам - выдатны ўзор наследавання японскай паэтычнай традыцыі. Яны дасканала перадаюць метрыку і строфіку японскіх танка, што паходзяць з народных японскіх песень("ута").Танка - "кароткая песня" - пяцірадкоўе з памерам 5-7-5-7-7. Усяго 31 склад, а ў канцы трэцяга радка абавязкова павінна быць цэзура, якую, дарэчы, дасканала перадаў М.Багдановіч у сваіх творах на японскую тэму, названых ім песнямі.
Танка М.Багдановіча нельга назваць перакладамі, гэта хутчэй стылізацыі. Яны, як і арыгіналы аптымальна спалучаюць у сабе лаканізм кароткай формы з насычанасцю лірычнага зместу.
У Японіі яшчэ ў 9-10 ст.ст.жанр танка дасягае свайго росквіту .Паступова ішла кананізацыя яе тэматыкі, выяўленчых сродкаў . Майстры японскіх танка (Хэндзё, Кісэн, Міцунэ, Цураюкі ) распрацавалі гэту лірычную форму.Значнае месца ў сістэме вобразаў і прыёмаў танка занялі алегорыя, персаніфікацыя і такія спецыфічныя катэгорыі як юкарэ-катоба, якая дапамагала праз стварэнне шматзначных вобразаў прыцягненню шырокіх асацыяцый ў змест твораў., і энга, што уяўляе сабой асаблівы падбор слоў, звязаных між сабой самай разнабаковай асацыятыўнай сувяззю.Асноўнымі патрабаваннямі да гэтых твораў з'яўляюцца семантычная ёмкасць і выяўленне "эстэтычнай каштоўнасці рэчаў" мона- но- аварэ.Апошняе ўзыходзіла каранямі да філасофіі мастацтва таго часу, якая сцвярджала , што кожнаму прадмету і з'яве ўласціва непаўторная "чароўнасць" - аварэ, асаблівая, характэрная толькі для яго эстэтычная каштоўнасць , якая часцей за ўсё прыхавана і яе патрэбна знайсці і адлюстраваць.Задача стваральнікаў танка - выявіць і выразіць заключаную ў прадмеце ці з'яве аварэ, пры чым вялікая ўвага надавалася індывідуальнаму успрыняццю рэчаіснасці аўтарам. Возьмем прыклады з твораў М.Багдановіча , якія можна падзяліць згодна з сістэматызацыяй японскага сярэнявечнага тэарэтыка Цураюкі на некалькі тэм: рамантычная элегія , лірыка хуткаплыннасці жыцця, старасці, лірыка горычы жыцця.
Зразумела, выкарыстоўваюцца паэтам вобразы, блізкія для ўспрыняцця беларускаму чытачу:
Мілая, згадай:
Веяла цёплай вясной
І вішні цвілі.
Калыхнуў я галіну,-
Белы цвет асыпаў нас.
У японскаім арыгінальным танка хутчэй за ўсё быў бы выкарыстаны вобраз сакуры... А вось"белы цвет", што асыпаўся характэрны вобраз для канонаў танка, якія выражаюць хуткаплыўнасць жыцця, як і "лісточкі асеннія, што крыюць ядвабам шляхі" з наступнага танка М. Багдановіча, блізкі ім і вобраз "шэрага попелу ад чорнага агнішча, развеянага вятрыскам". Удалае следаванне сілабічнай сістэме вершаскладання М. Багдановічам паходзіць яшчэ ад перакладу 1911-1912 гадоў з П. Верлена, з французскай сілабікі (дарэчы, пераклад "Асенняй песні" П.Верлена - вельмі сугучны па тэме вобразам танка аб імгненнасці і горычы чалавечега жыцця).
Танка М. Багдановіча - арыгінальныя творы, і "духасэнс" японскіх вершаў у іх перададзены дасканала.
Гаворка ішла аб пачатку ХХ ст., а японская паэтычная традыцыя ў канцы ХХ века пераўвасобілася на беларускай глебе ў паэтычныя мініяцюры аўтараў айчыннай паэзіі, у прыватнасці А. Разанава.
Як пісаў Кітамура Такоку, прадстаўнік японскага рамантызму: "На ідэю не павесіш замок. Усе вышэйшыя праявы чалавечай думкі маюць зносіны між сабой. Недарэчна чапляцца толькі за ідэі Ўсходу, так як і Захаду. Хіба не відавочная тая ісціна, што творчыя сілы нараджаюцца з абедзвюх плыняў..."[ ]
Як рэха, адгукаюцца гэтаму выказванню словы сучаснага беларускага паэта - філосафа
А. Разанава: "Працэс мыслення павінен адбывацца арганічна і натуральна. Бо яго можна так фарсіраваць, што ўвесь патэнцыял скінецца ў нейкія ўжо гатовыя рэчышчы заходняй ці ўсходняй філасофіі, а гэта не самы плённы шлях. Самы плённы, каб тыя парасткі, што ўжо існуюць тварылі прыгожую і глыбокую філасофію."[ ]
Што датычыць паэзіі самога А. Разанава, то гэта арганічны сплаў найлепшых традыцый сусветнай літаратуры і самабытнага таленту, які ўзрос на айчыннай літаратурнай традыцыі і таму вельмі выразны і яркі.
Паэзія А. Разанава знаходзіцца больш у рэчышчы традыцый заходняй культуры, якая ў свой час асімілявала ўсходняе і ў той жа час ахвяравала сваё Усходу. Дае аб сабе знаць унутраная рознаснасць твораў А. Разанава і прадстаўніка японскай паэзіі XVII ст., заснавальніка на той час новай эстэтычнай канцэпцыі жанра хайку Мацуа Басё (1644-1694).
Хайку разам з танка з'яўляюцца нацыянальнымі формамі японскай паэзіі. Эпоха Эда, што супадае с гадамі жыцця М. Басё, прынесла ў паэзію нерыфмаваныя трохрадкоўі ў 17 складоў з чаргаваннем 5-7-5, якія з'явіліся ў выніку распаду танка на трох- і двухрадкоўі. У хайку больш імпрэсіяністычныя, чым у танка акорд, контур верша, вобраз тэмы. М. Басё распрацаваў арыгінальную эстэтычную канцэпцыю, якая легла ў аснову паэтычнай сістэмы хайку. Басё ўзвысіў штодзеннасць, адкрыўшы ў ёй душу. Ілюстрацыяй да вышэй сказанага з'яўляюцца творы са зборнікаў паэта "Косці, якія бялеюць у полі"(1664), "Мех вугалю"(1694), "Саламяны плашч малпы"(1694).
Для японскага паэта рэч - каштоўная не сваёй утылітарнай функцыяй, а сама па сабе. Басё пісаў, што "прыгожае заключаецца не ў тым, каб гаварыць аб прыгожым". Гэтыя словы як выява пастулату будызму - "Дзэн не можа быць апісаны словамі і занесены ў кнігі."
Канчатковая мэта паэтыкі Дзэн - прасвятленне (саторы) - інтуітыўнае бачанне рэчаў і з'яў, поўныя веды, дасягнутыя непасрэдна, набыццё светлага спакою ў выніку духоўнага абуджэння, пазітыўныя адносіны да рэчаў, якія існуюць, без уліку іх каштоўнасці. Матыў безасабовага - пачуцця прыналежнасці вышэйшаму быццю - адзін з асноўных прынцыпаў паэтыкі М.Басё. Поўнае духоўнае зліццё з навакольным светам, які есць непадзельгнае цэлае, дзе знікаюць процілегласці: дабро і зло, канчатковасць і бясконцасць. Усе часавыя і прасторавыя залежнасці і сувязі знікаюць у хайку, гарманізуюцца ў арганічнае цэлае. Праз саторы творца далучаецца да рытма Сусвету. Басё - мастак выступае ў ролі медыўма, які ўспрымае душой універсум.
Стан саторы для паэта гэта не адыход ад рэчаіснасці, а наадварот вяртанне да яе, пошук сутнасці ва ўсякіх праявах жыцця. Паэт адчувае "адвечную душу" сусвету. Як вынік - паэзія паўсюль - пяма непаэтычнага авкол нас. Рэалізуецца такім чынам будысцкая ідэя кармы - прыгажосць прымае ўсё новыя абліччы.
У М.Басё галоўным эстэтычным прынцыпам становіцца сабі (сум, адзінота і ў той жа час - спакойнасць і сузіранне).Ідэалам становіцца прыгажосць без бляску, як у хайку "Асенні вечар":
На голой ветке
Ворон сидит одиноко.
Осенний ветер. (Перевод Т. Бреславец)
Ці верш "Старая сажалка":
Старый пруд
Прыгнула лягушка
Всплеск воды. (Перевод Т. Бреславец)
Апошні верш - вясновы хайку: цішыня старой сажалкі, на беразе якой знаходзіцца паэт. Сум (сабі). Усплеск вады пачуў творца. "Мона - но - аварэ" - чароўнасць усплеску паспрыяла дасягненню прасветленасці, што потым нарадзіла гэты хайку. Гаварыць аб адзіноце ў японскіх вершах не абавяскова. Сабі выражаецца танюткімі настраёвымі адценнямі слоў у хайку. Сум успрымаецца як мудрая знітаванасць са светам, гармонія "я" і "не - я".
Увага м. Басё прыкавана, напрыклад, да дробных кветак пастуховай сумкі. Увогуле прыгожая традыцыйна ў японскай культуры - малое і кволае:
Всмотрелся вдруг
Цветы пастушьей сумки цветут
Возле ограды. (Перевод Т. Бреславец)
Ці
Сыплются льдинки
Снега белая занавесь
В мелких узорах. (Перевод Т. Бреславец)
Легкасць, зя кой выпісваюцца карціны навакольнага свету спалучана з будысцкім канонам асаблівых адносін да свету як да адзінства руху і статыкі. Трансформацыяй тэорыі "інь - янь" з'яўляюцца ў М. Басё катэгорыя фуэкі - рука
(нязменна - зменлівага). Іншы раз гэта адлюстроўваецца праз выкарыстанне ў хайку размоўнай сітуацыі ці гукапераймання для паказу матыва зімовай адзіноты:
Послышится вдруг "шорх - шорх"
В душе тоска шевельнется
Бамбук в морозную ночь. (Перевод Т. Бреславец)
Дзенскі паэт спалучае све адчуванні з'яў са словам і з формай. Асаблівае светаадчуванне Басё вядзе да ўспрыняцця прыроды і наваколля, як увасобленай адзінай жыццёвай асновы.
Адной з асаблівых рысаў паэтыкі хайку японскага паэта з'яўляецца зпалучэнне традыцыйных вобразаў з новымі, што так сама ёсць парява катэгорыі нязменна - зменлівага.
Тишина
Через скалы сочится
Цикады звон. (Перевод Т. Бреславец)
Цыкада - традыцыйны ў японскай паэзіі вобраз - метафара незваротнасці і хуткаплыннасці жыцця. Скала - сімвал глыбіні стагоддзяў спалучаны тут з вобразам цішыні, якая паўстае ўсеабдымнай. Убачыць складанае штодзенным і простым, вечнае ў імгненным, значнае ў нязначным - прывілея паэтычнай і разам з тым філасофскай думкі. У творчасці М. Басё спалучэнне гэтых двух тыпаў мыслення арганічнае і натуральнае. Надаўшы новае гучанне традыцыйным хайку, М. Басё стварыў сваю ўласную традыцыю, пры чым вельмі каштоўную для яго наступнікаў.
У ХХ ст. творчасць М. Басё паўплывала на еўрапейскую паэзію. Не выключэнне і беларуская літаратура, у прыватнасці мініяцюры А. Разанава. Зразумела, што гэта не стылізацыі, як у
М. Багдановіча, але адчувальная іх сувязь з духам японскай паэзіі ў галоўным - у пошуках шляхоў да дасягнення сутнасці.
Пункціры А. Разанава - творы малой формы паэзіі, якія адрозніваюцца вялікай кандэнсацыяй зместу, прасветленасцю падтэкстаў. Тут і рытм, часам, і рыфма. У пункцірах, выказаныя ў ранейшых творах думкі, набываюць больш афарыстычнае гучанне, што збліжае тыя ж спрадвечныя тыпы мыслення - паэтычны і філасофскі ў творчасці беларускага паэта.
З М.Басё А.Разанава збліжаюць і тэматыка, і вобразы - архетыпы ў сутнасным падтэксце, асабліва ў творах малай формы. Тут і праява нязменна - зменлівага і значнага ў нязначным.
Параўнаем радкі А.Разанава:
Сеў матылек на куст
Квяцістага бэзу -
І ўбачылі ўсе адразу,
Які фіялетавы бэз,
А матылек - бялюткі.
з хайку М.Басё:
И осенью хочется жить
Этой бабочке: пьет торопливо
С хризантем росу.
Імпрэсіяністычныя замалюнкі акаляючага свету, лірычная аснова якіх арганічна спалучана з філасафаваннем у беларускага паэта выяўлена ў наступным пункціры:
Паміж двумя бяздоннямі
Маўчанне
Пульсуе думка -
Голас пра маўчанне.
Гэты твор падобны на канстатацыю дактрыны маўчання (будысцкая філасофія), толькі ў спрэсаванай форме.
Ад зборніка да зборніка ў А. Разанава ўзрастае сэнсавая напоўненасць пункціру, хаця ў асноўным яны і нясуць у сябе выкрышталізаваныя ідэі - вынікі творчага пошуку паэта. Сам паэт намагаецца адказаць на свае пытанні са зборніка "Назаўжды" (1974) радкамі тых жа пункціраў. Прычым аднасэнсавых адказаў няма - малая форма твору, як ніякая іншая, разлічана на дадумванне чытача, на сатворчасць яго з аўтарам.
Куды? Адкуль?..-
маўчанне
Не дасць адказу час
Стаю - і сам пытанне
Іду - і сам адказ.
Гэты верш можа паслужыць эпіграфам да цэлага шэрагу твораў А.Разанава, у якіх паэтам сцвярджаецца шлях да ісціны, пошук універсальнай ідэі вечнага руху, без якога "абставіны аслепяць і аглушаць".
Часам А. Разанаў становіцца сузіральнікам падобна да дзэнскага паэта. Пункціры з пазнейшага зборніка А. Разанава "Вастрыё стралы"(1990) як рэха слоў японскага паэта:"Паэзія - вецер, які імчыць да Абсалюту, страла, што ляціць да абсалюту, дарога якая вядзе да Абсалюту". У гэтым зборніку мы знаходзім пункціры рознага кшталту - сузіральныя:
Азірнуўся -
Нехта бяжыць па маіх слядах:
сухое лісце.
Часам фіксуецца не проста сузіранне, а праз яго адбываецца перайначванне рэальнасці, якая становіцца "штучнай":
Сяджу пад яблыняй
яблыкамі паабчаплянай.
Гутару з часам
на мове часу.
Такі вобраз дрэва выклікае уражанне казачнага, цацачнага наваколля, але ў пункціры прысутнічае асаблівая "мова часу", дзякуючы чаму карціна, створаная паэтыкай А. Разанава, нагадвае эпізод з жыцця Будды, калі той сядзеў пад смакоўніцай, і на яго зышло прасвятленне. Амаль у кожным з пункціраў мае месца супрацьпастаўленне, выражанае з дапамогай антонімаў, што надае ім пэўную ўнутраную дынаміку і статычнасць у той жа час. З'явы супроцьпастаўляюцца і ўраўнаважваюцца як у наступным вершы:
Карэнне і лісцё.
Бальшак жыцця зямнога
Цябе сустрэне Ўсё
Праводзіць Анічога.
Чалавек жа ў пункцірах А. Разанава - абагульнены вобраз, які часта супрацьпастаўлены вобразу Сусвету і разам з тым знітаваны з ім непарыўнай сувяззю:
Чалавек і правы, і левы -
Дзве істоты,
Дзве палавіны...
Ён яшчэ мусіць сабою стаць,
Становячыся ўсім светам.
Што датычыць пункціраў са зборніка "У горадзе валадарыць Рагвалод" (1992), то ў ім найбольш выяўляецца знаёмства паэта з індыйскай філасофіяй, якая мае таксама шмат агульнага з японскай. У творах аўтар карыстаецца часам будысцкай тэрміналогіяй. Узгадваюцца "аум", "карма", "аўра", "хатха-ёг", "буда" і інш.
Гэтыя словы не здаюцца чужымі ў беларускіх тэкстах, - яны быццам прыадчыняюць этымалагічны сэнс некаторых слоў, надаюць новую афарбоўку традыцыйным беларускім вобразам.
Згадкі аб Усходзе, крыху аб дзэн-будызму у тым ліку, найбольш яскравыя пры прачытанні наступных пункціраў А. Разанава з гэтага зборніка:
Думаў аб вечнасці
Горка - чырвоны матыль
Прыляцеў
Сеў мне на руку
Стаў думаць разам са мною.
На памяць прыходзяць вобразы матылькоў - сімвалаў хуткаплыннасці і горычы жыцця з хайку М. Басё.
Альбо: Гусіныя крыкі
У асеннім полі
Скора зіма?
Вобраз - архетып адлятаючых птушак, с першапачатковым яго ўжываннем у любоўных элегіях, запазычаны ў японскім хайку і набыў новае значэнне - вечнага калавароту часу, бо ў апошнім радку ён расшыфроўваецца як прадвесце зімы - выява спрадвечных законаў прыроды: за восенню наступае зіма, за зімой - вясна і г.д. Такое адлюстраванне вечнага спалучана з мінавітым крыкам гусей, што адлятаюць - а значыць мінаюць... Мітусня мінаючага адмаўляецца, сцвярджаецца Веліч, якая ў ва ўсім навокал і хто мае вочы, той яе ўбачыці і адчуе хаца б інстынктыўна:
Спрачаюцца людзі ў чарзе,
а ззаду
за усімі,
стаіць самотнае неба
і ўсім уступае сваю чаргу.
"Маўчанне", "цішыня", "спакой" - гэтыя паняцці (частаўжываемыя ў японскай паэзіі як катэгорыі паэтыкі) А. Разанаў ужывае даволі часта. І ці не ёсць гэта праява ведаў паэта аб тым, што за маўчаннем схавана Бязмежжа. Неназванасць рэчаў у свеце - гэта найбольш каштоўнае для творцы, бо дае магчымасць яму (творцу) надаваць ім свае найменні.
Падсумоўваючы вышэйсказанае, можна зрабіць высновы: пункціры А. Разанава даюць падставы гаварыць аб прыналежнасці яго творчасці не толькі заходняй, але і ўсходняй традыцыі, успрынятых ім найперш у філасофскіх іпастасіях. У той жа час А. Разанаў застаецца творцам самабытным, мэта якога не толькі ўзбагаціць айчынную філасофска-эстэтычную думку сусветнымі здабыткамі, але перадусім - сваё, беларускае, уключыць у сусветны мастацкі кантэкст.
Падобна да М. Багдановіча - класіка беларускай паэзіі пачатку ХХ ст., А.Разанаў кажа: "Есць арыенціры і на Усходзе і на Захадзе, але хай яны і застаюцца ў якасці арыенціраў... Наш арыенцір - заставацца на сваім шляху, тварыць гэты шлях."
